بناى هارونیه در ۲۵ کیلومترى شمال غربى مشهد در حاشیه غربى جاده مشهد به طوس و در قلب دشت طوس واقع گردیده است که چشمگیرترین و قدیمیترین اثری است که از طوس به جای مانده است.این بنا تا حدود صد سال پیش ویرانهای بینام بود اما از زمان احداث آرامگاه جدید فردوسی در سالهای ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۳ خورشیدی مردم آن را «زندان هارون» یا «بقعه هارونی» نامیدند.درحالی که نه تنها بنا از لحاظ شکل و نقشه هیچ گونه شباهتى به زندان ندارد، بلکه طبق مستندات تاریخى نیز نمىتوان هیچگونه ارتباطى بین این اثر و هارونالرشید، خلیفه عباسى یافت؛ چراکه هارون در سال۱۹۳ه.ق وفات یافته است در حالى که اصل بنا را با توجه به شکل معمارى، از دوره ایلخانى (قرن هشتم هجرى) مىدانند که بخشهایى در دوره تیمورى به آن افزوده شده است.
در حفاریهایى که به سال ۱۳۵۴ در این بنا صورت گرفت، ضمن پیداشدن سفالهاى مربوط به دوران سلجوقى، تیمورى و صفوى، جرز بسیار قطورى از سنگ و ملاط ساروج که یادآور پىبناى آتشکدههاى ساسانى است، مشاهده شد و آثار بهدست آمده نشان میدهد که پى این بنا سابقهاى خیلى پیش از قرن ششم داشته است.
تمام بناى هارونیه آجرى است و هیچگونه تزیین کاشى در آن به کار نرفته است، این بنا بهصورت چهارضلعى است که ابعاد آن در اضلاع مختلف به علت وجود قناسى نابرابر است. این بنا مشتمل بر یک فضای وسیع مربع گنبد دار به ارتفاع حدود۲۵ متر و وسعت ۱۲*۱۲ متر است در انتهای بنا سه حجره با اتاقک با تزئیناتی شامل گچبری قرار دارند تزدینات خارجی آن منحصر به قابهای عمودی و ستون نماهای طرفین ورودی میباشد. راه پله هایی دارد که میتوان به طبقه دوم بنا رفت. بقعه هارونیه به خاطر اندازه و انفراد و حجم جمعوجورش بنایى بسیار جالب است و آرامگاه سلطان سنجر در مرو را به یاد مىآورد. گنبد هارونیه در دهه های اخیر به همت انجمن اثار ملی و میراث فرهنگی خراسان مرمت و بازسازی شده است.
