غارهای خراسان جنوبی

غار خونیک 

این غار در شمال شرق روستای خونیک، در ارتفاعات مشرف به روستا در ۲۰ کیلومتری جنوب شهر قائن (مرکز شهرستان قائنات) قرار دارد. ابزار سنگی به دست آمده از این غار همچون انواع تیغه‌های سنگی که به وسیله انسان‌های عصر پارینه سنگی میانه تراشیده شده بودند، تقریبا ۳۰ هزار سال قدمت داشته و به ابزار یافت شده موسترین در فلات ایران شباهت کامل دارند. آثار زندگی در غار خونیک از دوران پارینه سنگی تا عصر اسلامی باقی مانده‌اند. این آثار از طبقات زیر و رو شده غار در اثر زلزله به دست آمده‌اند که مؤید قدمت زیاد این غار است. دیواره‌های غار خونیک از سنگ‌های توروس تشکیل شده‌اند که زیبایی ویژه‌ای به محیط داخلی آن داده‌اند. اولین گمانه‌ زنی‌های باستان‌ شناسی این غار را در سال ۱۹۴۹ میلادی پروفسور کالتون استانلی کوون انجام داد.

غار چنشت

این غار اسرارآمیز در ۶۰ کیلومتری جنوب شهرستان سربیشه و غرب روستای چنشت بر دامنه کوه باقران قرار دارد. براساس متون تاریخی، غار چنشت را ۶۱۴ سال پیش سیدمحمد مشعشع كشف کرده است. بنا به قول حسامی، سیدمحمد مشعشع پس از كشف غار، اجساد سید محمد علوی و دو فرزندش را كه از مبارزین علوی بوده‌اند و به دست عُمّال خلیفه عباسی، الطایع بالله، به شهادت رسیده و در این غار رها شده بودند، یافته و اجساد را از غار به بیرون منتقل و در سردابه‌ای به خاک سپرد و بر آن سردابه بقعه‌ای ساخت كه هم اکنون نیز آن بقعه موجود است.

غار چنشت هزاران سال پیش بر اثر وقوع زلزله‌ای مهیب ایجاد شده است. این غار فضاهای عجیب و متفاوتی دارد و گاه عبور از آن بسیار سخت است. در هر نقطه‌ای از غار آثار مرگ و حیات پراكنده است؛ آثار حیات، قطعات سفال، چوب و پارچه هستند و آثار مرگ استخوان‌های درهم شكسته و اجساد نیمه متلاشی. وجود این آثار در غار چنشت حكایتگر این امر است كه غار در دوران درازی از تاریخ به‌ عنوان پناهگاهی امن مورد استفاده فراریان و مظلومان بوده است. غار چنشت بیش از ۵۹ متر طول دارد و ارتفاع برخی گذرگاه‌های آن از ده متر تجاوز می‌كند، كف غار ناهموار و وسعت آن حدود ۹۰ هزار مترمربع برآورد شده است.

غار بتو

غار بتو در نزدیکی روستای چرمه در ۱۲ کیلومتری مرکز شهر سرایان واقع است. در نزدیکی این غار زیارتگاه پیر اباذر، از اماکن تفریحی و زیارتی شهرستان سرایان، قرار دارد. برای پیمایش این غار تجهیزات پیشرفته غارنوردی مورد نیاز است. قندیل‌های زیبای آهکی به اشکال مختلف،حوضچه‌های آب معدنی، بلورهای زیبای کوارتز و کلسیت از شگفتی‌های داخل غار هستند. پس از دهانه غار یک محوطه ۵۰ متری قرار دارد که در انتهای آن چاهی به عمق حدودا ۲۵ متر به خوبی قابل رؤیت است. این غار دو دهانه دارد. دهانه ورودی اژدها نامیده می‌شود و دهانه خروجی که بسیار مخوف و عظیم است، بتو نام دارد.

غار جوجه

غار جوجه در ۲۵ کیلومتری شرق قائن و ۵ کیلومتری جنوب‌ غرب روستای خونیک علیا قرار دارد. غار جوجه یکی از شگفت‌انگیزترین غارهای طبیعی قائن است که از لحاظ باستان‌ شناسی اهمیت دارد. این غار بر خلاف اسم آن از بزرگترین غارهای شناسایی شده در استان خراسان جنوبی است که انتهای آن بر اثر زلزله یا فرسایش سنگ‌ها به مرور بسته شده است. دهانه این غار در ارتفاع تقریبی ۸۰ متر از کف دره رو به شرق قرار دارد. ابعاد دهانه غار ۲x۴ متر است و ارتفاع داخل غار به ۴۰ متر نیز می‌رسد. داخل غار متشکل از یک تالار اصلی است و تشکیلات زیبای بلوری و گل کلمی بر سطح دیواره‌ها و کف مشاهده می‌شود. همچنین در قسمت‌هایی از غار تشکیلات زیبای استالاکتیت و استالاگمیتی دیده می‌شود.

داخل غار جوجه می‌توان آثار پراکنده سفال را مشاهده کرد. در ابتدای غار حوضی ساخته شده از مصالح سنگ و ساروج وجود دارد. نرسیده به غار جوجه از مسیر رودخانه، در سمت چپ کوه، دهانه‌ای سنگی به نام کال زاغو دیده می‌شود که ۳/۵ متر عرض و ۳ متر ارتفاع دارد. برای پیمایش این غار نیاز به تجهیزات سنگ‌نوردی است. این غار نیز به وسیله زلزله مسدود شده و تنها ۶۰۰ متر از مسیر قابل پیمایش است.

غار حلوان

این غار در روستای حلوان در ۷۵ کیلومتری شمال غرب شهرستان طبس قرار دارد. مسیر دسترسی به این غار بعد از روستای حلوان و طی مسافت تقریبا ۱۵ کیلومتر از جاده خاکی است. این غار برای پیمایش سختی زیادی ندارد، فقط در بعضی نقاط احتیاج به طناب است. سن سنگ‌های غار حلوان تقریبا ۱۶۰ میلیون سال و مربوط به دوره ژوراسیک میانی است. با توجه به اینکه در این غار بقایای زیادی از استخوان‌های حیواناتی همچون گوسفند، شتر، الاغ و پرندگان دیده می‌شود، شاید این غار پناهگاه حیوانات درنده باشد.

غار دیو ورزق

این غار در نزدیکی روستای ورزق، بسیار زیبا و صعب‌ العبور است و بین مردم محل به غار دیو اشتهار دارد. دهانه آن به عرض نیم متر است و با زحمت می‌توان بدرون آن راه یافت. قریب به ۱۰۰ متر درازا دارد و کف آن با ماسه و قندیل‌های شگفت‌انگیزی خود‌نمایی می‌کند‌. استالاگمیت‌های آن با جلوه‌های خاص و طبیعت بکر دست‌ نخورده چشم‌انداز زیبایی دارد.

غار لکی‌ اسپیور

این غار را در سال ۱۹۵۸ میلادی پروفسور کالتون استا‌نلی کوون آمریکایی مورد بررسی قرار داد. او از بقایای اسکلت انسان‌های پیش از تاریخ و آثار سفالی به دست آمده از این بررسی به این نتیجه رسید که این غار از نقاط مهم دوران پارینه‌ سنگی است و در ۳۰۰۰۰ سال قبل انسان‌های نئاندرتال در آن سکونت داشته‌اند‌. آثار به دست آمده زندگی انسانها را تا عصر اسلامی تأیید می‌کند. حفاری این غار بسیار دقیق بوده است‌. با توجه به ابزار کشف شده، ساکنان این پناهگاه به شکار اشتغال داشته‌اند‌. این غار دهانه‌ای در حدود ۲ متر و فضای داخلی به طول ۱/۵ متر و عرض ۳ متر دارد. دیوارهای آن از سنگ توروس تشکیل شده‌اند که زیبایی ویژه‌ای به محیط داخلی آن داده‌اند. این غار تاریخی بسیار با‌ارزش به شماره ۹۵۹۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.