کلیسای سنت استپانوس، در استان آذربایجان شرقی و در ۱۷ کیلومتری غرب شهر جلفا و در فاصله ۳ کیلومتری کرانه جنوبی رودخانه ارس در محلی به نام قزل وانک (صومعه سرخ) قرار گرفته و در تعطیلات و فصول گرم سال پذیرای خیل عظیمی از گردشگران داخلی و خارجی است.
کلیسای سنت استپانوس ، یا کلیسای استفانوس مقدس در سده نهم میلادی ساخته شده‌است و دومین کلیسای مهم ارامنه ایران است که از نظر اهمیت بعد از قره کلیسا قرار می‌گیرد. این کلیسا به دلیل وقوع زلزله دچار آسیب‌های جدی شده بود که در دوران صفویه مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.
سنت استپانوس برگرفته شده از نام استپانوس ( یا همان استفان در زبان ارمنی) شهید اول راه مسیحیت است که کلیساهای متعددی با همین نام در اغلب کشورهای جهان وجود دارد. همچنین به دلیل متروکه بودن محل، به خارابا کلیسا نیز شهرت دارد. این کلیسا در واقع به شاخه مسیحیان گریگوری (پیروان گریگور روشنگر) که ساکن ارمنستان هستند تعلق دارد که در یک روز از سال هزاران نفر از ارمنیان در این نقطه گردهم می‌آیند تا ضمن زیارت، مراسم و مناسک خاص خود را به‌جای آورند.
کلیه محوطه کلیسا در قلب کوه‌ها و در میان طبیعت سبز منطقه مرزی جلفا و جمهوری آذربایجان قرار گرفته‌است. این کلیسا در دل درختان سر به فلک کشیده اطرافش با آب و هوایی بسیار دلپذیر در کناره ارس شاهکاری در هنر معماری است، اخیرا کارشناسان سازمان میراث فرهنگی طی مرمت بنا، بقایای استخوان هایی را در میان دو طاق کلیسا شناسایی کرده اند. علاوه بر بقایای استخوانی چند تکه تخته مربوط به جعبه های نگهداری این استخوان ها، چند تکه پارچه زرد و آجری، تکه های موم، گل اخرا و دانه های کندر نیز در این محوطه شناسایی شده است.
سنت استپانوس در محوطه ای محصور از درختان و دره سرسبزی واقع شده و حصاری سنگی که بنا را احاطه نموده، بارویی است بلند با هفت برج نگهبانی و پنچ پشت بند استوانه ای سنگی شبیه دژهای مستحکم دوره ساسانی و قرون اولیه اسلام است. دروازه این بارو در وسط غربی تعبیه شده و دارای دربی چوبی و آهن کوبی شده می باشد. در پایه های طرفین و طاق جناغی آن سنگ تراش با حجاری های ظریف به کار رفته و نقش برجسته ای از حضرت مریم (ع) و حضرت عیسی (ع) که در پیشانی طاقنمای آن به چشم می خورد.
این اثر تاریخی در ۱۵ اسفند ۱۳۴۱ با شماره ثبت ۴۲۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است و به دلیل قدمت و سابقه تاریخی و مذهبی و شیوه معماری منحصر به فرد اثر در سال ۱۳۸۶ همراه با کلیساهای دیگر در استان آذربایجان، در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
کلیسای سنت استپانوس با توجه به منحصر به فرد بودن موقعیت، معماری و ارزش تاریخی و مذهبی، یکی از بهترین پیشنهادات برای سفر تابستانی است.
