پارک ملی گلستان کجاست؟
پارک ملی گلستان یا جنگل گلستان، منطقهٔ حفاظت شدهای در شرق استان گلستان و غرب استان خراسان شمالی است. این منطقه قدیمیترین پارک ملی ثبت شده در کشور ایران و پناهگاهی کم نظیر برای حیات وحش است که ۱۳۵۰ گونهٔ گیاهی و ۳۰۲ گونهٔ جانوری، از جمله نیمی از گونههای پستانداران ایران را در حدود ۹۰۰ کیلومتر مربع مساحت خود جای داده است و به همین دلیل از سوی یونسکو به عنوان ذخیره گاه زیست کره در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
جنگل گلستان بدون تردید ارزشمندترین منطقه ایران چه از لحاظ کمیت و چه از نظر تنوع حیات جانوری و گیاهی است. تنوع زیستی پارک ملی گلستان حتی فراتر از برخی کشورهای اروپایی است که صدها برابر این پارک وسعت دارند. نام استان گلستان هم از روی این منطقه انتخاب شده است. یک هشتم گونههای گیاهی، یک سوم گونههای پرندگان و بیش از ۵۰ درصد از گونههای پستانداران کشور در این پارک زندگی میکنند. ۶۹ گونه پستاندار وابسته به ۶ راسته، ۲۱ خانواده و ۵۰ سرده در پارک ملی گلستان شناسایی شده است.
تاریخچه پارک ملی گلستان
این جنگل در ۱۹ مرداد ۱۳۳۶ به نام «منطقه حفاظت شده آلمه وایشکی» تحت حفاظت کانون شکار قرار گرفت. در شهریور ۱۳۴۲ به «پارک محمدرضا شاه» تغییر نام داد و در ۲۲ فروردین ۱۳۴۳ «پارک وحش» نامیده شد. در شهریور ۱۳۵۰ محدودهای در شرق پارک به نام «قُرخود» با وسعت ۳۴ هزار هکتار به آن الحاق شد و در ۱۳۵۳ عنوان پارک وحش به «پارک ملی» تغییر داده شد.
در سال ۱۳۵۴ اولین پارک ملی ایران شد که در فهرست میراث جهانی یونسکو به عنوان یکی از ۵۰ ذخیره گاه زیست محیطی کره زمین به ثبت رسیده است. بعد از پیروزی انقلاب در بهمن ۱۳۵۷ دو منطقه قرخود و آلمه مجدداً از یکدیگر جدا شدند و پارک فعلی به «پارک ملی گلستان» تغییر نام داد که تحت حفاظت سازمان محیط زیست است. پارک ملی گلستان همچنین پانزدهمین اثر ملی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در ۳ دی ۱۳۸۷ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت.
جاده پارک ملی گلستان
اصلی ترین مسیر ارتباطی شمال کشور و استان خراسان (و یکی از محورهای ارتباطی تهران- مشهد) از این جنگل میگذرد. این جاده دقیقاً در طولانی ترین و گودترین دره این منطقه کوهستانی احداث شده است که از روستای تنگراه در غرب پارک ملی آغاز شده و تا روستای دشت مماس با حد جنوبی پارک به سمت بجنورد امتداد مییابد. رودخانه مادرسو (دوغ) در این دره جریان دارد که نهایتاً به گرگان رود میریزد. کمتر از یک چهارم پارک در جنوب جاده قرار میگیرد که از تنگه تا قریه دشت حدود ۲۰ هزار هکتار را شامل میشود و بقیه در قسمت شمالی است.
یکی از مهمترین خطرات زیست محیطی جنگل گلستان وجود این جاده و حجم بالای تردد در آن است. آمار کشته شدن پستانداران پارک ملی گلستان در این جاده بسیار بالا است. تنها در سال ۱۳۸۴ بیش از ۱۳۰ گونه حیوان و حدود ۶۰ جغد در برخورد با ماشینها قربانی شدند. در سیل مهیب مرداد ۱۳۸۰ در منطقه بسیاری از کشتهشدگان (۲۴۷ جسد انسان کشف شد) از مسافران این جاده بودند. در سالهای ۸۱، ۸۲ و ۸۳ نیز سیلهای دیگری تلفات و خساراتهای زیادی را بر این جاده وارد کرد. سیلهای متوالی علاوه بر تلفات انسانی و حیوانی و خسارات مالی به نابودی بخشهایی از جنگل نیز منجر شد.
از سال ۱۳۵۰ تاکنون گهگاه اعلام شده و حتی در دولت نیز به تصویب رسیده که این جاده به یک مسیر توریستی تبدیل شود و جادهٔ اصلی تهران – شمال – مشهد به مسیر کلاله – چهار داغ – گلیداغ – اسلامآباد – آشخانه منتقل شود. در داخل پارک ۱۲ پاسگاه محیط بانی وجود دارد که ۴ پاسگاه به دلیل کمبود نیرو غیرفعالاند. کل کادر پارک ۵۳ نفر است که از این تعداد ۳۲ نفر تنها مأمور اجرایی هستند و در هر شیفت حداکثر ۲۰ نیرو از پارک حفاظت میکند.
جغرافیا پارک ملی گلستان
پارک ملی گلستان، بزرگترین پارک طبیعی ایران است. مساحت آن در برخی منابع بیش از ۹۱ هزار هکتار و در برخی منابع ۸۷۴۰۲ هکتار ذکر شده است. محیط پارک حدود ۱۹۸ کیلومتر است. حد غربی پارک ملی گلستان از روستای تنگراه در استان گلستان شروع میشود و حد شرقی آن در روستای رباط قره بیل واقع در استان خراسان شمالی پایان مییابد. بیشتر پارک در استان گلستان، حدود ۳۴ درصد آن در استان خراسان شمالی و بخش ناچیزی نیز در استان سمنان قرار دارد. اختلاف ارتفاع در پارک حدود ۲۰۰۰ متر است (از ۲۴۱۱ متر تا ۴۰۰ متر از سطح دریا) که همین طیف ارتفاعی تنوع زیستگاهها و ریزبومهای متعددی را ایجاد کرده است. میانگین بارندگی در مناطق مختلف این جنگل هم از حدود ۷۰۰ میلی متر تا ۱۵۰ میلیمتر در سال متغیر است.
آبشار آق سو و آبشار جنگل گلستان با ارتفاع ۷۰ متر و آبدهی ۳۰ لیتر بر ثانیه از آبشارهای معروف این پارکاند. همچنین در این پارک رودخانههای متعددی جریان دارد و بیش از ۲۱ دهنه چشمه در آن شناسایی شدهاست. از مهمترین کوهها و درههای این بوستان میتوان به ارتفاعات قره قون، تنگه گل، شاخا، یکه قدم، المه، قره قاشلی، قوفی قورچی و درههای آلمه، آنسر، قرغون، آق سو، آلی دالی، آدنس، جمشیدآباد، قزقلعه، آلوباغ و خشک اشاره کرد.
جاذبه های گردشگری پارک ملی گلستان
از جمله مناطق دیدنی این پارک یکی از جاذبه های دیگر این پارک بیلی کوه است که از زیباترین قله های این پارک به شمار میرود. همچنین تالاب طبیعی که با ارتفاع ۱۳۵۸ متری در این پارک قرار دارد بر زیبایی پارک افزوده است. نکته بسیار مهمتر اینکه جنگل گلستان میتواند محلی مناسب برای گذران و عبور و همچنین بازدید مردم قرار گیرد به ویژه مسافرانی که از جاده تهران- مشهد میگذرند. همچنین میتوانند از حیات وحش بسیار زیبا و کمیاب با کسب مجوز بازدید داشته باشند.
رودخانه ها و آبشارها
در این پارک رودخانههای متعددی وجود دارد که به تعدادی از آنها اشاره میکنیم:
رودخانههای خروشان و زیبا که هر کدام در قسمتی از این پارک قرار گرفته اند، طبیعت چشم نواز پارک را جذاب تر کرده است. از جمله رودخانه های مهم این پارک میتوان رودخانه مادرسو، زاو، قرتو، چشمههای گلشن، گلستان، جانو، سردارخانه، دوشان، آق سو، کرکولی نام برد. همچنین این پارک دارای آبشارهای معروف و بسیار زیبایی است که میتوان به آبشار آق سو و آبشار جنگل گلستان اشاره کرد که دارای ارتفاع ۷۰ متر و آب دهی ۳۰ لیتر برثانیه هستند. آبشار فصلی (اوچر) هم در فصل بهار ۱۱۰ متر ارتفاع دارد.
پوشش گیاهی پارک ملی گلستان
این پارک دارای گونههای گیاهی بسیار میباشد که میتوان به زالزالک، گوجه وحشی، شیر خشت، کلهو، انار وحشی و گلابی وحشی اشاره کرد. در قسمت های دیگر که دارای نواحی خشک است درخچه های زرشک، بوته های کلاه میر حسن، چوبک، درمنه و خارشتر و همچنین دیگر گونه های استپی یافت میشود و در قسمت های مرتفع تر به طور پراکنده گونه ارس نیز میروید. گیاهان اصلی پارک به دلیل وجود اقلیمهای مختلف متنوع است.
مهمترین گونههای گیاهی شامل بلوط، بلند مازو، ممرز، انجیلی، افرا، نمدار، خرمندی (از خانوادهٔ آبنوس)، زبان گنجشک، پلت، شیردار، کرکو، آزاد، آوری، توسکا، شیردار، بارانک، انجیر، توت، ملچ، داغداغان، ازگیل، ولیک، زالزالک، سیاه تلو، گوجه وحشی، شیر خشت، گردو، تمشک، انار وحشی، گلابی وحشی، زرشک، تاغ، گز، پرند، کاروانکش، کلاه میرحسن، گون، چوبک، درمنه، خار شتر و ارس میشود.
پوشش جانوری پارک ملی گلستان
میزان یک هشتم گونههای گیاهی، یک سوم گونههای پرندگان و همچنین بیش از پنجاه درصد از گونههای پستانداران کشور در این پارک زندگی میکنند. از مجموع جانوران موجود در این جنگل ۱۹ گونه در خطر انقراض است که هما، بالابان، گیلانشاه خالدار و روباه ترکمنی از جمله آنهاست. مرال، شوکا، کل و بز، و قوچ و میش هم از جمله گونههایی اند که بیشتر مورد شکار غیرمجاز قرار میگیرند.
گوشتخواران و پرندگان
پارک ملی گلستان از بهترین زیستگاههای پستانداران بزرگی چون پلنگ، خرس قهوهای و گراز است. همچنین تنها گوشتخواری که فقط در پارک ملی گلستان یافت میشود، سمور جنگلی است به همین دلیل بر ارزش ژنتیکی پارک افزوده شده است. پلنگ و خرس قهوهای از گوشت خواران بزرگ پارک ملی هستند. دیگر پستانداران مهم ساکن این جنگل شامل مرال، شوکا، گراز،آهوی ایرانی، گوسفند وحشی (قوچ و میش)، بز کوهی (کل و بز)، گربه جنگلی، تشی، گرگ، وشق، روباه سرخ و روباه ترکمنی میشود. از راسته خفاشها تاکنون ۱۸ گونه در این پارک شناسایی شده است.
این منطقه از بهترین زیست گاههای گوسفند وحشی اوریال بزرگترین و قدیمیترین زیرگونهٔ گوسفند وحشی ایران است و یکی از خالص ترین جمعیتهای قوچ و میش اوریال را در خود جای داده است. جمعیت این حیوان در جنگل گلستان در دهه ۱۳۵۰ حدود ۱۵۰ هزار رأس برآورد شده بود که معادل نزدیک به سه چهارم کل جمعیت گوسفندان وحشی اوریال دنیا میشد. اکنون گرچه جمعیت آنها قطعاً کاهش زیادی داشته، اما هنوز نیز مشاهده آنها بخصوص در ارتفاعات جنوبی پارک آسان است و به نوعی به نماد پارک تبدیل شدهاند.
یکی از ویژگیهای منحصر به فرد این پارک برای گردشگران، حضور پرتعداد گرازها، بدون ترس از انسان در کنار جادهای است که از مرکز پارک میگذرد. نترسیدن حیوانات وحشی از انسانها در برخی کشورها امری کاملاً طبیعی است اما در ایران پدیدهای نادر و عجیب محسوب میشود. برخی گرازهای پارک به قدری با انسان راحت هستند که حتی از دست مسافران غذا میخورند. البته این وضعیت فقط در مورد گراز وجود دارد و بقیه حیوانات پارک مثل تمام حیوانات ایران بشدت از انسان هراسان و گریزانند.
۱۴۹ گونه پرنده متعلق به ۱۵ راسته، ۴۲ تیره و ۸۹ سرده در پارک ملی گلستان شناسایی شده است که از این تعداد پرنده ۴۸ نوع در فصل بهار و تابستان در منطقه مشاهده میشود و ۶۲ گونه بومی پارک ملی هستند. مهمترین این پرندگان شامل قرقاول، کبک، تیهو، زنگوله بال، کوکر سینه سیاه، ابیا، بلدرچین معمولی، دارکوب سیاه، بلبل، توکای باغی، انواع مختلف سهرهها، زردپرهها، مگسگیرها، زنبورکها و دم سرخها و پرندگان شکاری همچون قرقی، جغد خالدار، دلیجه، سارگپه پابلند، سارگپه، عقاب دوبرار، دال سیاه، دال، عقاب دریایی دم سفید، بالابان، و هما میشوند.
پارکینگ های پارک ملی گلستان
پارک ملی گلستان شامل پارکینگ هایی از جمله تنگ راه، گلستان و آبشار میباشد. این پارکینگ ها دارای امکاناتی از قبیل میز و نیمکت، سرویس بهداشتی، اجاق و زباله دانی است که مردم میتوانند به راحتی در این پارکینگ ها مستقر شوند و اوقات فراغت خود را سپری کنند. همچنین ساختمانی در این پارک جهت نمایش فیلم ها و اسلاید های مربوط به منطقه و نیز بیان مسائل زیست محیطی که تأثیر به سزایی در ارتقای فرهنگ زیست محیطی را دارد ایجاد شده است و در نهایت مأمورین سازمان محیط زیست در این پارک قرار گرفته اند تا در خدمت بازدید کنندگان جهت راهنمایی ها و ارائه اطلاعات به ایشان میباشند.
