نیاسر کجاست؟

شهر نیاسر در ۲۰ کیلومتر شهر کاشان و در مسیر کاشان به مشهد اردهال واقع شده و با شهر تهران ۲۳۰ کیلومتر فاصله دارد. این شهر به دلیل جاذبه های گردشگری و آب و هوای معتدل و خنکی که دارد بسیار مورد توجه گردشگران است. جمعیت ثابت این شهر ۵۰۰۰ نفر است اما در ایام نوروز و فصل گلابگیری به میانگین روزانه ۵۰۰۰ نفر افزایش می یابد و در تابستان، به دلیل آب و هوای کوهستانی که دارد جمعیت آن به ۱۰۰۰۰ نفر نیز می رسد.
نیاسر در گذشته روستایی باستانی بوده و در آثار به جا مانده از سده های ۶ و ۷ از این روستا نام برده شده است. طبق تحقیقات صورت گرفته در مورد اسم این شهر، نیاسر واژه ای است متعلق به فارسی باستان که به معنای سایه و سرماست و متضاد آفتاب و گرما است بعضی آن را به معنی ایستاده هم‌ معنی کرده‌اند. و با توجه به آب و هوای این شهر کاملا اسم بامسمایی است. در مقایسه با آب و هوای کاشان که هوایی گرم و خشک دارد، نیاسر آب و هوایی کوهستانی و خنک دارد و در گذشته مورد توجه پادشاهان ساسانی برای استراحت بوده است.

آثار باستانی و طبیعی نیاسر

نیاسر روستایی باستانی بوده‌ است که در آثار جغرافیایی سده‌های ششم و هفتم از آن یاد شده‌است. آثار باستانی و طبیعی موجود نیاسر عبارت است از: چهارطاقی نیاسر، آبشار، کاخ صفوی تالار که بر روی آتشکده ساسانی ساخته شده، گرمابه صفوی، برج دیدبانی، پناهگاه زیرزمینی معروف به سوراخ رئیس، چنارهای کهنسال و چشمه و نیایشگاه مجاور آن که اکنون تبدیل به مسجد شده‌ است.

آثار تاریخی نیاسر

مهمترین اثر باستانی نیاسر، بنای تقویمی چهارطاقی نیاسر است. آبشار نیاسر نیز از جمله زیباترین آبشارهای ایران است که محیطی سرسبز و مصفا را در محله سر کمر شهر نیاسر ایجاد کرده‌است و همچنین مراسم گلاب‌گیری نیز که همه ساله در اردیبهشت ماه در نیاسر برگزار می‌گردد گردشگران بسیاری را در به این شهر تاریخی جذب می‌نماید.
آثار تاریخی و طبیعی نیاسر غار تاریخی رئیس و لایه کهن زیرین آن، چهار طاقی (آتشکده) ساسانی، بافت تاریخی با بناهای عمومی و مسکونی متعدد و گوناگون، باغهای گسترده، گلستانهای زیبا و قرارگیری در دامنه کوه به همراه چشمه اسکندریه و آبشار معروف نیاسر و باغ و کوشک تالار، این شهر را به یکی از شهرهای تاریخی و گردشگری کشور تبدیل نموده‌است. این شهر همه ساله و به خصوص در ایام گلابگیری پذیرای گردشگران و تورهای گردشگری از اقصی نقاط کشور است.

۱- چشمه و آبشار نیاسر

چند متر پایینتر از چهار طاقی نیاسر، چشمه آب تمیز و خنکی جریان می‌یابد و به روستا می‌رود، این چشمه که چشمه اسکندر نام دارد، از قدیمی‌ ترین چشمه‌های شناخته شده‌ است که ۱۶۸۰ متر بالای سطح دریا می‌باشد. آبی که از آبشار پایین می‌ریزد در فصل پاییز کمترین و در فصل زمستان بیشترین مقدار را داراست. آبهای روان از کنار آتشکدهای زیاد دیگری نیز جریان می‌یابد که این می‌تواند علامت پرستش آناهیتا، الهه باروری و مرتبط با آب باشد. در ادامه چشمه آبشار اسکندر وجود دارد و در قسمت پایین آبشار، دو تا سنگ آسیاب وجود دارد. آبشار نیاسر در ابتدای مجموعه تاریخی شهر قرار دارد و دامنه‌های آن از گیاهان سرسبز و زیبایی پوشیده شده‌است که به دلیل پدیده‌های انحلال سنگ آهک توسط جریانهای زیرزمینی و گذشت سالیان دراز بافت بسیار زیبا و چشم نوازی مانند استالاکتیت‌ها و استالاکمیت‌ها در بدنه آبشار به وجود آمده‌است. آبشار نیاسر از چشمه تالار (اسکندریه) واقع در کنار چارتاقی سرچشمه می‌گیرد به گونه‌ای که دو سوم آب چشمه به سمت آبشار و از آنجا به دشتهای نیاسر و یک سوم آن به محلهٔ نو می‌رود.

آبشار نیاسر کاشان از جمله زیباترین آبشارهای ایران است که در شهری تاریخی نیاسر در محله سر کمر (شهید بهشتی) قرار گرفته است آب این آبشار از چشمه تالار (اسکندریه) واقع در کنار چارتاقی سرچشمه می گیرد به گونه ای که دو سوم آب چشمه به سمت آبشار و از آنجا به دشت های نیاسر و یک سوم آن به محله نو می رود.

سنگی که آبراهه آبشار نیاسر در آن ایجاد شده و سنگ هایی که بدنه مزبور را تشکیل می دهند از نوع سنگ های آهکی و رسوبی می باشد. به دلیل پدیده های انحلال سنگ آهک توسط جریان های زیرزمینی و گذشت سالیان دراز بافت بسیار زیبا و چشم نوازی مانند استالاکتیت ها و استالاکمیت ها در بدنه آبشار نیاسر به وجود آمده است که موجب جذب گردشگران برای دیدن این زیبایی است. آنگونه که از از بقایای خزه های قدیمی و آبراهه های موجود و همچنین گفته های اهالی محل مشخص می شود مسیر آب در قدیم عوض شده است. آبی که از آبشار پایین می ریزد در فصل پاییز کمترین و در فصل زمستان بیشترین مقدار را داراست.

این مجموعه از جمله مهمترین محله های تاریخی ـ فرهنگی شهر نیاسر و حتی کشور بوده و از چند عنصر اصلی از جمله آبشار، مسیر پله ها از پای آبشار تا پای کوشک، سنگها و بستر آبشار، درختان و گیاهان موجود در اطراف آن تشکیل شده است. در کنار آبشار یکی از ورودی های غار رئیس نیاسر قرار دارد و ارتفاع از پای آبشار تا قسمتی که از آنجا آب پایین می ریزد ۲۵ متر و از پای آبشار تا عمارت کوشک ۵۳ متر می باشد. در مسیرآب ۱۳ آسیاب وجود داشت که سه و یا در برخی منابع به چهار آسیاب در کنار آبشار اشاره شده که تخریب شده اند، یکی از آسیاب ها که هم اکنون نیز فعال می باشد در پای آبشار قرار گرفته است و از آسیاب های دیگر جز بقایای کمی به جا نمانده است.

بررسی جایگاه آیینی آبشار و غار نیاسر:

در کتاب ” آیین میترا ” نوشته مارتین ورمازرن نقل شده است که : « پورفیر در کتابش از شخصی به نام اوبولوس روایت می کند که ستایش مهر در غارهای طبیعی انجام می گرفته است. نزدیک غار می بایست رودخانه ای جریان داشته باشد و در کتاب “آیین مهر” نیز می خوانیم : “آب در آیین میترا دارای اهمیت فراوانی اس، یکی از آداب مهری دینان شست و شو و غسل بوده و برای شرکت در مراسم ستایش مهر، افراد ملزم بودند تا مدت چند شبانه روز، مطابق با آدابی خود را شستشو دهند و متحمل ضربات تازیانه گردند در مهرابه ها یا چاه آب وجود داشت و یا چشمه های جوشان، به همین دلیل کف مهرابه ها جوی حفر می کردند آبشار نیاسر مدرک دیگری است بر این نظریه که احتمالا غار معبدی بوده متعلق به پیروان آیین میترا لازم به ذکر است هر ساله در روز عید قربان اهالی محله سرکمر و برزه دون در کنار چشمه اسکندریه و در حال حاضر کنار مسجد امام حسن، گاوی قربانی کرده خون آن را بر آب می ریزند که همراه با آب از آبشار پایین ریخته و به قسمت های دیگر می رود. زیرا اهالی اعتقاد بر این دارند که این خون باعث پر برکت شدن آب شده و از کم شدن آب جلوگیری می کند.

آبشار نیاسر و محیط آن برای علاقمندان به گیاهان دارویی هم می تواند جذاب باشد از گیاهان دارویی این محل نیز می توان موارد زیر را نام برد:
پر سیاوش : برای سینه درد و سردرد
علف شوره : برای کمر درد و سردرد
خیار بوته مار (هندونه مار) : برای پا درد
در قدیم پزشکان محلی از گرد سنگی که آبراهه بر روی آن به وجود آمده است به عنوان مرهمی برای زخم استفاده می کردند (یکی از دلایل استفاده خنک بودن آن می باشد).

۲- غار نیاسر

غار نیاسر از یکی از غارهای غیرطبیعی است که حاصل حفر بشر می‌باشد که به منظور اهداف مذهبی و انجام مراسم عبادی خاص ساخته شده‌است. و این غار شامل مجموعه‌ای از تونلها و راهروهای تنگ و طولانی و اتاقها، اتاقکها و چاه‌های متعدد است. دسترسی به عمق این چاه‌ها بدون استفاده از وسایل پیشرفته امروز ممکن نیست، غار نیاسر به «سوراخ ویس» یا «غایر ویس» یا «غار رئیس» شهرت دارد و قرنها ناشناخته مانده بود، چنانکه در آثار تاریخی و نوشته‌های تحقیقی نیز نامی از آن نیست — در حالی که آثار تاریخی دیگر این منطقه، همچون آتشکده نیاسر که در زمان اردشیر بابکان ساخته شد، کاملاً شناخته شده‌اند.

غار نیاسر سه طبقه دارد و از دو کانال تشکیل شده، کانالی تقریباً حلقوی و کانالی در کنار آن به‌ صورت تقریباً افقی. طول دالانها و اتاقهای این مجموعه پیچیده به دو هزار و پانصد متر می‌رسد، در حالی که عرض آن بسیا کم و حدود یک متر است؛ مقطع تونلها اکثراً کمتر از یک متر مربع است. غار حلقوی دو مدخل و غار افقی چهار مدخل دارد. غار حلقوی متشکل است از هفت اتاق که در دل کوه به نحوی استادانه کنده شده‌اند و از طریق چاه‌ها و دالانهای زیرزمینی به طبقات زیرین مرتبط می‌شوند. دهانه‌های این تونل در ارتفاع هزار و هفتاد و نه و هزار و هشتاد یک متری از سطح زمین قرار دارند. بیشتر دالان‌های غار دارای ارتفاع اندکی هستند و فقط بلندترین ناحیه آن از کف تا سقف حدود ۷/۱ متر است. عمیق‌ ترین چاه این غار حدود ۱۰ متر عمق دارد که دیواره‌های آن دارای پاگیرهای مرتبی است و می‌توان با اطمینان از این چاه بالا و پایین رفت. کوتاهترین ناحیه دالان از کف تا سقف آن حدود نیم متر است.

حمام و آسیاب آبی نیاسر

حمام تاریخی و آسیاب آبی از دیگر آثار تاریخی این شهر هستند که از نظر کارشناسان و تحقیقات به عمل آمده و نوع معماری به کاررفته در این بنا حکایت از آن دارد که این حمام و آسیاب در دوران صفویه بنا نهاده شده‌ است و وجه تسمیه آن نیز به همان دلیل است. نحوه انتقال آب به داخل حمام نیز جالب است و در خور توجه و بدین شکل است که آب از آبشار به وسیله کولهای گلی به داخل هشت گوش زیبایی و از آنجا به داخل حمام هدایت می‌شد و از آنجا به کل حمام انتقال می‌یافت و آب شرب حمام نیز به وسیله کولهای جداگانه بداخل حمام هدایت می‌شده که هنوز آثارش باقی است. سوخت حمام از هیزم بوده‌است و حمام دارای خزان بوده‌است و ورودی هشت ضلع شکل آن بوسیله دالانهایی از بیرون حمام جدا شده است؛ و اما آسیاب آبی که به وسیله ابی که از آبشار به پائین ریخته می‌شده به گردش درآمده‌است به این شکل کارمی کند که آب ابتدا در داخل تنوره‌هایی ذخیره و از آنجا بوسیله کول باریکی که از انتهای تنوره با فشار به چرخه آسیاب می‌ریزد و سنگ آسیاب را به گردش درمی‌آورد و گندم و جو را آسیا می‌کند. نوع معماری آسیاب همانند حمام است و باید گفت که این آسیاب تنها آسیاب شهر نبوده و نیست و سایر آسیابها یا از کار افتاده است یا تخریب شده‌است و تنها آسیاب فعال شهر همین آسیاب مذکور است.

۳- باغ تالار و عمارت کوشک نیاسر

باغ تالار ازآثار جالب و دیدنی شهر نیاسر می‌باشد که در ختان کهنسال و بس رفیع آن زبانزد خاص و عام می‌باشد درختان سر به فلک کشیده که بسیار زیبا و دل‌انگیز است در این باغ قدیمی و زیبا که آب چشمه اسکندریه در میان آن جاریست و به آبشار منتهی می‌گردد و درختان آن از این آب سیراب می‌شوند عمارت بسیار زیبا و بدیع بنا نهاده شده‌است که به کوشک تالار معروف است. این عمارت و بنای تاریخی که روبه ویرانی بود مرمت شده و آماده بازدید می‌باشد. از دیگر خصوصیات این مکان مشرف بودن آن به تمامی شهر نیاسر و اطراف آن می‌باشد به عبارت دیگر در هر نقطه از نیاسر این امکان قابل رؤیت می‌باشد. باغ تالار توسط فتحعلی شاه به صبای کاشانی شاعر دربار قاجار بخشیده می‌شود و باغ تالار به دست خاندان صبای کاشانی می‌افتد و از زمان رضا شاه تا اوایل انقلاب اسلامی آخرین مالکین خصوصی باغ تالار و کوشک آن، خاندان ضرابیها بوده‌اند که در سنوات اخیر باغ تالار از ورثه خاندان ضرابی خریداری شد و به صورت یک مکان عمومی درآمد که کوشک واقع شده در آن با توجه به شیوه ساخت و نحوه پوشش دورها دارای قدمت قاجاری است ولی بر روی ویرانه‌های بنای دیگری بنا شده‌است عمارت کوشک باغ تالار به شماره ۵۸۹۳ و در تاریخ ۲۵/۳/۸۱ ثبت آثار ملی شده‌است. شهر نیاسر، مرکز بخش نیاسر از توابع شهرستان کاشان و استان کاشان بوده و در فاصله ۲۴ کیلومتری شمال غربی کاشان قرار دارد. شهر نیاسر از طریق اتوبان در فاصله ۲۴۰ کیلومتری تهران، ۲۶۰ کیلومتری شهرستان اصفهان قرار دارد. هر ساله از اواسط اردیبهشت، نیاسر به یکی از بهشت‌های دیدنی ایران تبدیل می‌شود. نیاسر یکی از مراکز مهم تولید گل محمدی، گلاب و عرقیات گیاهی در کشور است. چنین ویژگی کم‌ نظیری به سبب قرارگیری در دامنه کوه‌های کرکس و وجود چشمه پرآب اسکندریه و قنات‌های زیادی است که محدوده‌هایی به وسعت ۸۰۰ هکتار را به زیر کشت برده است.

۴- چهار طاقی نیاسر

چهارطاقی نیاسر که به آتشکده ساسانی نیاسر نیز معروف می‌باشد، یک ساختمان گنبدی شکل است که آن را متعلق به اواخر دوران اشکانی یا اوایل دوران ساسانی می‌دانند و بالاتر از چشمه اسکندریه قرار دارد. چهارطاقی بر روی صخره‌ ای قرار گرفته‌ است و مشرف به بخش «تالار» روستا می‌باشد، از دور خود نمایی می‌کند. این بنایی است که معتقدند به دستور اردشیر بابکان، مؤسس سلسله ساسانیان ساخته شده‌ است. آتشکده بنایی ۱۴×۱۴ متر می‌باشد که به صورت اتاقی به همراه یک گنبد می‌باشد. در چهار طرف اتاق دیواری وجود ندارد. چهار طاقی از سنگهایی که با گچ کنار یکدیگر قرار داده شده‌اند ساخته شده‌است. سنگ‌های به کار رفته در قسمت‌های پایینی بنا به شکل طبیعی و عادی وسنگهای بکار رفته در قوسها و در قسمت‌های فوقانی مربعی شکل و مانند آجرهای بزرگی هستند. قسمت‌های تحنانی بنا در سالهای اخیر با گچ پوشیده شده‌است. احتمالاً درگذشته تمامی دیوارهای اطراف آتشکده با کنده کاری‌های گچی تزیین شده بودند.

مراسم‌های آیینی نیاسر

در نیاسر اکنون مراسمی برگزار می‌شود که بازمانده آیین‌های کهن است. قربانی گاوی آذین شده در روز قربان و برگزاری جشن اسفندی، نمونه‌هایی از آن است. در کتب قدیم از این شهر نیاستر یاد شده. مراسم گلاب‌گیری از دیگر جاذبه‌های شهرستان نیاسر است که همه ساله از اواسط اردیبهشت ماه تا اواسط خرداد در نیاسر برگزار می‌گردد و به علت موقعیت جغرافیایی نیاسر گل محمدی زودتر از دیگر نقاط کاشان در این شهر به ثمر می‌نشیند. نیاسر دارای کارگاه های گلاب گیری فراوانی است این کارگاه ها عرقیجاتی مثل گلاب، عرق نعنا، عرق کاسنی، عرق شاطره و…

اقامت در نیاسر

اگر قصد اقامت کوتاه مدت در نیاسر را دارید می توانید در باغ تاریخی تالار استراحت کنید و اگر به دنبال جاهای خلوتی هستید میتونید به پارک های در سطح شهر بروید به عنوان مثال پارک بخشداری که روبروی شهرداری و بخشداری می باشد که شامل دستگاه های ست ورزشی نیز هست. پارک گیلانه در خیابان امام خمینی که دارای فضای سبز بسیار زیبااست میدان ورودی شهر (میدان گلها) که در شب بیشتر قابل استفاده است و در شب واقعا مکان مناسبی برای اقامت است. هر ساله از اواسط اردیبهشت، نیاسر به یکی از بهشت های دیدنی ایران تبدیل می شود. نیاسر یکی از مراکز مهم تولید گل محمدی، گلاب و عرقیات گیاهی در کشور است. چنین ویژگی کم نظیری به سبب قرارگیری در دامنه کوه های کرکس و وجود چشمه پر آب اسکندریه و قنات های زیادی است که محدوده هایی به وسعت ۸۰۰ هکتار را به زیر کشت برده است.