فکر تاسیس کلیسا به سال ۱۳۰۹ برمیگردد، در آن زمان تعداد شهروندان ارامنه در پایتخت افزایش یافت و نقشه کلیسایی با سبک مهرازی ارمنی کشیده شد و تمام هزینههای آن را مرد نیکاندیشی به عهده گرفت،
سرانجام در سال ۱۳۱۷ کار ساخت کلیسا به پایان رسید و در سال ۱۳۲۴ به دست شادروان گارهگین کاتولیکوس به نام «کلیسای حضرت مریم» تقدیس شد.
سپس در سال ۱۳۸۷ موزه اسقف اعظم آرداک مانوکیان در مجاورت کلیسا تاسیس شد و به طور رسمی درآبان ۱۳۸۷ با حضور پیشوای دینی ارمنیان، جاثلیق اعظم آرام اول، رهبر کل ارمنیان حوزهٔ سیلیسی، که به عنوان مهمان رسمی در تهران حضور داشت، افتتاح شد.
آرداک مانوکیان نام رهبر دینی کلیسای ارمنی ایران است که موزه به نام ایشان نامگذاری شده است ولی به نام موزه مردمشناسی ارامنه شهرت دارد.
در حال حاضر این موزه پایگاه کلیساهای تاریخی ایران است که وابسته به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری میباشد.
وارد کلیسا که میشویم دو آرامگاه همراه با تندیسهایشان یکی آرداک مانوسیان، دهشمند و دیگری تندیس یپریم خان از مبارزان دوره مشروطیت را مشاهده میکنیم.
در بخشهای دیگر موزه آثار ارزشمند دیگری وجود دارد از جمله:
آثار لیلیت تریان که نقاش و مجسمهساز برجسته کشور بود و یکی از یادگاران وی تندیس یپریم خان است که در سال ۱۳۴۹ جهت نصب در کلیسا ساخته شد.
در بخش دیگر وسایلی که برای آئین ارامنه استفاده میشده مانند کلاه، کمربند، آوندهایی که درون آنها کندر برای خوشبویی ریخته میشده است، هم چنین ساز و ناقوسهایی که از مناطق گوناگون گردآوری شدهاند، به نمایش گذاشته شده است.
در بخش دیگر تالار پوشش سنتی ارامنه در دوره های گوناگون دیده میشود که لباس ملکه گوراندوخت همسر شاه گاگیگ قارص همچنین لباس منطقه فریدن که تا سالهای اخیر مورد استفاده قرار میگرفته است.
یکی از بخشهای مهم موزه آرداک مانوکیانآرداک مانوکیان بخش نمایش کتابهای دستنویس انجیل است که قدمتشان به ۴۵۰ سال قبل برمیگردد.
آدرس موزه:
خیابان جمهوری – خیابان میرزا کوچک خان (در امتداد خیابان ۳۰ تیر) – شماره ۱۵ ، کلیسای مریم مقدس – ضلع شمال شرقی حیاط کلیسا