مسجد و مدرسه معیرالممالک واقع در محلهی سنگلج تهران با مساحتی بالغ بر ۵۰۰۰ متر مربع، مربوط به دوره قاجار است. معیرالممالک در دوران صفوی تا پایان دوران قاجار مسئول ضرابخانه بوده است و ضرب سکه و تعیین عیار آن به اختیار و اجازه وی بوده است، بسیاری از اراضی سنگلج متعلق به معیرالممالک بوده، مسجد معیر به دستور وی بنا شد و در ضلع جنوبی آن تعدادی مغازه و یک حمام در فاصله تقریبی ۲۵۰ متری شرق آن وقف مسجد گردید. بعدها املاک معیر تبدیل به بازارچه شد و درآمد حاصله از آن وقف مدرسه گردید.
گنبد مسجد معیّرالممالک در عین سادگی جلوهای خاص دارد، این گنبد از نوع دوپوش پیوسته است و نوع قوس آن شبدری تند میباشد.
در گوشه ی جنوب غربی مدرسه آب انباری ایجاد شده بود که به منظور خنک کردن آب آن دو بادگیر در بالای عمارت تعبیه شده بود و نیاز آب آشامیدنی محل را تأمین می کرد، آب مورد نیاز حمام و اطراف آن از قنات سنگلج که دارای سه سنگ آب بود، تأمین می شد. وجود مجموعه آب انبار، مغازهها و حمام خود نقش مؤثری در توسعه محله ایفا نموده، مسجد و مدرسه معیّرالممالک ضمن اینکه بیانگر شیوه معماری غنی و رایج زمان خود است، یادآور ذهنیت مردم و خاطرات پیشینیان است.
![مسجد و مدرسه معیرالممالک 1 مسجد و مدرسه معیرالممالک](https://www.rahnama-safar.com/wp-content/uploads/2025/01/moayer.jpg)
باگذر از کوچههای تنگ اطراف مسجد و مشاهده ی بلندی دیوارهای آن این احساس به بیننده دست می دهد که در مقابل حصارهای بلند یک قلعه قرار گرفتهاست. مسجد معیر مسجدی است که بدون حالت دعوت کنندگی، با سکون و وقار، گویی سعی دارد خود را از دید غیر محارم پنهان دارد. عموماً مساجد به گونهای هستند که از دور گنبد و مناره ی خود را نشان می دهند و در رابطه با بافت اطراف خود برجسته تر و دعوتکننده به نظر می آیند، ولی با پی بردن به فلسفه ی وجودی این مسجد، باوری عمیق از روحیه و شخصیت این مسجد در گذشته در ما بوجود میآید. مسجد در قلب محله و برای استفاده ی ساکنین محله بنا شدهاست. ورودی جنوبی مسجد به نسبت موقعیت قرارگیری در کنار مغازهها و مجاورت با کوچهای عریض دارای اهمیت بیشتری نسبت به ورودی غربی است. شاید همین آمیختگی با بافت و محل کار و زندگی آن را بی نیاز از تبلیغ کردهاست و تواضع آن موجب امتزاج و دلنشینی بیشتر شدهاست.
آدرس:
تهران، میدان محمدیه، خیابان خیام، کوچه احدی