قلعه دختر کجاست؟
در منطقه کویر، در شمال شرقی شهر کرمان و در داخل محدوده شهر کرمان بقایای دیدنی دو قلعه بزرگ به چشم میخورد. یکی از این بناهای مرموز و پر رمز و راز که تاکنون باستان شناسی نشدهاند، “قلعه دختر“ یا “قلعه گواشیر” است که به عنوان یکی از آثار معروف تاریخی شهر کرمان محسوب میشود. قلعه دختر کرمان که به قلعه کهنه نیز مشهور است هسته ی مرکزی شهر باستانی کرمان و با قدمتی حداقل معادل دورهٔ مادها و از قدیمیترین قلعههای ایران است که بر فراز کوهی کم ارتفاع در همسایگی قلعه اردشیر در خاور شهر کرمان قرار دارد. قلعه دختر بازمانده معبد “آناهیتا” و پرستشگاه ایزد باد منطقه بوده است، “آناهیتا” نگهبان آبها، زنان، گیاهان و باروری است. میگویند به این علت نام این قلعه را قلعه دختر گذاشتهاند که نشان از عدم فتح این قلعه توسط دشمنان دارد.
معماری بنا قلعه دختر
صخرهای که قلعه دختر بر فرازش ساخته شده است در حدود ۴۰۰ متر بلندی دارد و سطح بام آن بیش از بیست هکتار است. مصالح بکار رفته در این قلعه تنها خشت خام و گل رس است. بقایای سه طبقه از بنای اصلی به صورت نیمه ویران هنوز در شرق قلعه قابل مشاهده است. دروازهٔ اصلی قلعه در غرب آن قرار دارد و در مقابل دروازه پلکانی قرار گرفته که از دروازه فاصله دارد و در گذشته با پلی متحرک دسترسی به قلعه انجام می شدهاست. چندین برج در دیوار قلعه با نیمرخ های مربع و دایره حصار آن را تشکیل می دهند.
تنها راه بام صخره از تنگه باریکی است که در سایه انداز شمالی صخره است. ظاهراً تنها راه رسیدن به محل قلعه از این تنگه است، به همین مناسبت در دامنه صخره، استحکامات و دیوار و برجهای مفصلی جهت محافظت مدخل تنگه ساخته شده است. طول دیوارهای محافظ مدخل تنگه نزدیک به نیم کیلومتر است و عرض پی سنگی آن از دو متر بیشتر است. تا ارتفاع دو متر جرز را از سنگ بنا کردهاند و بر روی آن دیوار خشتی و گلی قطوری ساختهاند.
یکی از ویژگیهای این قسمت از قلعه طاق نماهایی است که دورتا دورمحوطه را فرا گرفته و همه آنها در واقع پنجرههای باز و بدون در است. درداخل این محوطه بسیار وسیع آثار چند عمارت کوچک گلی دیده میشود. شاید علت این همه توجه و دقت به این بنا آن بوده است که نزدیک به ۷۰ درصد از مخازن آب قلعه در این دره واقع شده است و انبوه سفال شکسته که در نزدیک این بنا و در جوار مخزن آب دایره شکل دیده میشود، میتواند قرینه این مطلب باشد که محل تقسیم آب آشامیدنی در این نقطه بوده است.
قسمت دوم قلعه ای است که در طرف غرب قلعه اردشیر قرار گرفته است، می گویند در طرف شمال غربی این قلعه مسیر آبی بوده و چاه عمیقی وجود داشته است، ظاهرا به علت اینکه مردم را در دوران هرج و مرج در این چاه می انداختند، مرحوم وکیل الملک دستور پر نمودن چاه را داده است. از قلعه کاشی های مشاهده شده و بدست آمده از این قلعه مشخص است، که بعضی از ساختمان های همجوار قلعه دختر، علاوه بر جنبه نظامی، جنبه های بزمی و عبادتی نیز داشته و هنر و ذوق در تزیین آن دخالت کرده است. لازم به ذکر است که قلعه اردشیر با قلعه دختر ارتباط داشته است.
تاریخچه قلعه دختر
این قلعه بنا به گمانه زنیهای مورخان ۲۲۰ سال پیش از میلاد مسیح ساخته شده است و شهری آباد و مرکز ولایت کرمان با نام گواشیر یا کارمانیا بوده است. این قلعه ها قرن ها بعد از اسلام نیز مورد استفاده فرمانروایان بوده اند از خشت خام و گل رس به همراه کاه و نی به عنوان جرز در پی هایش ساخته شده است، وجود این مصالح قلعه را در برابر امواج شدید زلزله مصون نگه می داشته است.
سازنده قلعه دختر کرمان مشخص نیست، و تنها از دوره اردشیر بابکان در سلسله ساسانی ذکری از قلعه بزرگ در شاهنامه فردوسی شده و آن داستان هفتواد است. باید توجه داشت که فرزند حاکمی که در زمان حمله اردشیر بابکان در کرمان بوده است، بلاش نام داشته که به دستور اردشیر دستگیر شده است، وی احتمالا از شاهزادگان اشکانی بوده است. به هر حال قلعه دختر قبل از قلعه اردشیر وجود داشته است. اما باید توجه داشت که قلعه دختر و قلعه اردشیر در طی سالیان متمادی دژ مدافع کرمان برای حفاظت از هر حمله ای بوده است.
در تاریخ افضل آمده که یکی از قلاع کوچک موسوم به گوهریه بوده و برجهای قلعه نامهایی مخصوص به خود داشته که از آن میان نام برج فیروزه به ما رسیده است، در تاریخ دوره قراختییان بار دیگر نام این قلعه آمده و آن وقتی است که شاهزاده سیور غتمش به دست خواهرش پادشاه خاتون در این قلعه محبوس میشود.
افسانه قلعه دختر
افسانهای در باب قلعه دختر وجود دارد که بنابر آن، دختری بر این قلعه فرمانروایی داشته که با در دست داشتن طلسمی آن را ناگشودنی ساخته بود، اما پژوهشهای تاریخی ثابت کرده که نامگذاری کلمه “دختر” روی این قلعه مسلما علت ویژهای داشته است. شاید یکی از علل آن این است که در فرهنگ ایرانی مظهر دست نخوردگی است و استفاده از نام دختر در قلعهها، اشارهای ضمنی به غیر قابل تسخیر بودن آن قلعهها توسط دشمنان مهاجم و در واقع بکر بودن آنان است.
مسیر دسترسی به قلعه دختر
آدرس قلعه دختر کرمان: چها راه بهار به سمت دو قلعه، سمت راست قلعه اردشیر و سمت چپ قلعه دختر
