قلعه بهستان یا کهن دژ در شهرستان ماهنشان در استان زنجان و در نزدیکی روستای بهستان و در کنار رود قزل اوزن جای گرفتهاست. دیرینگی این دژ به دوره مادها بازمیگردد. این دژ در تاریخ ۱۳۵۶/۰۷/۱۱ و با شماره ثبت ملی ۱۴۵۸ به نام قلعه بهستان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیدهاست. قلعهای منحصر به فرد که متأسفانه به علت عدم توجه مسئولان میراث فرهنگی کشور و بخصوص استان در آستانه تخریب است. توجه به ساخت دیوارهای حائل در کنار رودخانه قزلاوزن برای حفاظت از قلعه بسیار ضروری است.
بنای نخستین این دژ منسوب به دوره ساسانی است اما در دوره اسلامی و سدههای ۵ تا ۷ هجری مورد استفاده بودهاست. بقایای دژ بهستان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیدهاست.
سازندگان قلعه با در نظر داشتن طرح اولیه، اقدام به کندن کوه و تخلیه خاکها و سنگها کردهاند و اتاقها را به وجود آوردند و به هر تعدادی که به اتاقهای آن اضافه شده راههای ارتباطی آنها به مجموعه نیز به صورت دالانهایی افزوده شدهاست. برخی از مردم محلی این آثار را به دلیل شکل عجیبشان «دودکش جن» یا «تخت دیو» مینامند
دودکش جن
«دودکش جن» دقیقا همانجایی است که ماهنشان را شهری افسانهیی میکند و خیلیها با وجود آنکه از زنجان گذر کردهاند، ولی تا به حال نه آن را دیده و نه دربارهاش شنیدهاند. معلوم هم نیست پایهی نامگذاری آن چیست، شاید به اعتقادات کهن مردم این خطه برگردد.
پدیده دودکش جن از آن دست پدیدههایی است که در نقاط مختلف دنیا مثل شهرستان ماهنشان زنجان دیده میشود.
دودکشهای موسوم به جن ما حصل پدیده زمین شناسی هودو (hoodoo) است که شگفت انگیزترین مناظر دیدنی را خلق کرده است.
هودو در واقع سنگی شبیه قارچ است که در اثر فرسایش شکلی شبیه مناره بلند و نازک پیدا کرده و سنگ دیگری روی آن قرار گرفته است، در زنجان به این هودوها» دودکش جن» گفته میشود.
جن کوه در حاشیه آبهای روان قزل اوزن جایی میان آسمان آبی و زمین خاکی، که در افسانههای محلی تخت دیو و پری بدان گفته میشودقرار دارد.
تعداد متناوبی از این ساختارها در دامنههای منتهی رودخانهی قزل اوزن در منطقهی ماهنشان قابل مشاهده بوده است که بعضی از آنها به صورت کامل و برخی به صورت ناقص شکل گیری نموده اند که بارزترین و بلندترین آنها معروف به دودکش جن میباشد که قبل از روستای ایللی بولاغ واقع شده است.
«دودکش جن» را در ۲۰ کیلومتری شهر ماهنشان و ۱۲۰ کیلومتری زنجان میتوان پیدا کرد.
گفته میشود تاریخچه این پدیده زیبا به حدود دهها هزار سال پیش ازاین برمی گردد.
قلعه بهستان:
در پای این دودکشها دژی کهن قرار دارد که خبر از قدمت طولانی این محل میدهد. با گذر از دودکشها به بقایای قلعه بزرگی برمی خوریم که به آن قلعه بهستان یا تخت دیو میگویند.
قلعه بهستان در ۱۲ کیلومتری شهرستان ماهنشان قرار دارد. این قلعه با ۶۴ اتاق و دو راه پله در لیست آثار ملی قرار دارد و بازدید از آن بسیار خاطره انگیز است.
شکل ظاهری بیرون قلعه شبیه دیوارهای از دودکشهای به هم چسبیده و تعدادی دودکشهای جداست. در پایین قلعه روزنههایی به چشم میخورد که ظاهر آن را را مرموز و اسرار آمیز کرده است.
فضای کلی قلعه به ۳ قسمت اتاقها، دالانها و راه پلهها تقسیم میشود. در ضلعهای غربی و شرقی، راه پلههای زیگزاگی وجود دارد که طبقات زیرین آن فرسایش زیادی پیدا کرده اند و عبور از آنها خطرناک است. راه پلههای ضلع شمالغربی قلعه کاملا سالم و دست نخورده اند و در بالای آن ها، اتاقی به شکل طاق محرابهای مسجدهای اسلامی قرار گرفته است.
دلیل این که به این قلعه، «تخت دیو» میگویند این است که محلیها بر این باور بودند که دیوها بر روی سنگهای مسطح بالای ستونها میخوابند. قدمت بنای اولیه این قلعه به دوره ساسانی برمی گردد، اما از آن در قرنهای ۵ و ۷ هجری استفاده میشده و برای ساختن اتاقهای آن کوهها را حفر کرده اند.
طبیعت گردان و اکوتوریستهایی که همه ساله به منطقه حیات وحش انگوران میروند دیدن این دودکشها را خالی از لطف نمیدانند.
چگونه برویم:
وارد آزادراه زنجان-تبریز شوید. ۳۵ کیلومتر که از زنجان دور شدید، خروجی ماهنشان را در منطقهای به نام «نیکپی» خواهید دید و باید وارد این مسیر شوید. این جاده در ضلع جنوبی آزادراه است و ۶۰ کیلومتر که در آن برانید، قبل از ماهنشان به بهستان میرسید. پس از رسیدن به سه راهی «ایلیبلاغ» مسیر را به سمت ماهنشان ادامه دهید و روستای «میرآخور» را هم رد کنید. وقتی از روی پل قزل اوزن عبور کردید، بلافاصله جاده فرعی سمت چپتان را انتخاب کنید که از روستاهای «سریک» و «تکآغاج» و بهستان رد میشود و سپس به قلعه بهستان میرسید
