حمام وکیل کرمان کجاست؟

حمام وکیل کرمان در سال‌ ۱۲۸۰ ه.ق‌ به‌ شکلی باشکوه‌ و با تاثیر پذیری‌ از سبک‌ معماری‌ عصر زندیه، قاجاریه‌ احداث‌ شده‌ است‌. از کف‌ تا دیوار آن‌ کاشی‌‌ کاری‌ و سرامیک‌ کاری‌ شده‌ است و به‌ ۲ بخش‌ رختکن‌ و گرمخانه‌ تقسیم‌ می‌شود. در سال‌های اخیر حمام وکیل کرمان به چایخانه سنتی تبدیل شده است و توسط اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان اداره می‌شود. سر در حمام وکیل کرمان در سال ۱۳۶۹ به سبک معماری دوره مربوطه‌‌اش، بازسازی شد و راهی از آن نیز مستقیما به بازار کرمان ارتباط داده شده است. در حال حاضر مهمانان و بازدید کنندگان در این حمام با فالوده کرمانی، چای و انواع نوشیدنی مورد پذیرایی قرار می‌گیرند. بخش گرمخانه این حمام محل صرف غذاهای محلی کرمان شده است.

معماری حمام وکیل کرمان

سربینه

در حمام وکیل کرمان، سربینه و گرم خانه که فضاهایی وسیع و کشیده اند، به موازات هم قرار دارند. سربینه در قاعده شکلی منظم، اما پرشکست و تراش خورده دارد که از ترکیب اشکال هندسی پدید آمده است. هشت ستون سنگی، که مرتفع ترین طاق این فضا را بر دوش دارند، بخش میانی آن را تشخص بخشیده اند؛ و وجود حوضی بزرگ در وسط این بخش به اعتبار و اهمیت آن افزوده است. در دو انتهای سربینه، دو حوض مستطیل شکل کوچک دیده می شود که بر اهمیت این دو بخش تاکید می کنند. در پیرامون سربینه، سکویی کمی بالاتر از کف بخش میانی نشسته. پوشش این سکو، که کاشی فیروزه ای است، آن را از بخش میانی متمایز می کند. بر گرداگرد بخش میانی و در زیرسکو، حفره هایی برای گذاشتن کفش و دیگر لوازم تعبیه شده است. در قسمت های مختلف سربینه، سقفهای رسمی بندی متناسب با شکل قاعده فضا احداث شده: در قسمت میانی، رسمی کاملی اجرا شده و رسمی های طاقهای دو طرف تظاهر کمتری یافته است تا قسمت میانی را تحت الشعاع قرار ندهند.

سقف و بدنه سربینه از آجر است و سراسر با کاشیهایی نشسته در میان آجر تزیین شده‌است. مجموع این تمهیدات سربینه را دیدنی‌ترین و پرکارترین بخش حمام کرده‌ است. سربینه از یک سو با دستگاه ورودی مرتبط است و از سوی دیگر، با میان در درگاه‌های ورود به این فضاها در امتداد محور فرعی سربینه و رو به روی یکدیگر است. میان در از فضاهای مختلف الشکل متوالی تشکیل شده‌است و در امتداد محور فرعی گرم خانه، به آن راه می یابد. راه خروج از سربینه و ورود به گرم خانه بر روی محورهای این دو فضاست. این دو محور در یک امتداد نیستند و دو چرخش نود درجه در این مسیر باعث جلوگیری از اتلاف گرما شده‌ است.

گرم خانه

گرم خانه فضای کشیده ای است که ستون‌های سنگی، آن را به سه بخش اصلی تقسیم کرده: بخش میانی فضایی با قاعده مربع است و چهار ستون و طاق رسمی بندی دارد؛ در یک سمت این فضا، فضایی بزرگتر از آن وجود دارد که طاق رسمی بندی زیبایی بر دوش هشت ستون سنگی آن را پوشانده و حوض هشت گوش بزرگی تقریباً همه کف آن را فرا گرفته؛ در کنار این بخش نیز، فضایی هست که به نظر می‌رسد در مرمت دوره اخیر از ادغام برخی فضاها پدید آمده باشد. در سوی دیگر گرم خانه، بخش کوچک تری دیده می‌شود که حوض مستطیل شکل کشیده ای دارد و در جلوی خلوت گرم خانه قرار گرفته‌است. خلوت نیز قاعده هشت و نیم هشت و طاق رسمی بندی دارد. این بخش از گرم خانه راه جداگانه ای به میان در دارد که ممکن است حاصل تغییرات دوره اخیر باشد.

خزینه

خزینه حمام وکیل کرمان، که در امتداد محور فرعی گرم خانه و رو به روی ورودی آن قرار دارد، فضایی است با قاعده مستطیل که سقف آن در میانه بخشی پر کار دارد. مراجعان از طریق پلکانی به خزینه داخل می‌شدند و سپس به سربینه باز می‌گشتند.

ورودی

درگاه های ورود به این فضاها در امتداد محور فرعی سربینه و رو به روی یکدیگر است. میان در از فضاهای مختلف الشکل متوالی تشکیل شده است و در امتداد محور فرعی گرم خانه، به آن راه می یابد. راه خروج از سربینه و ورود به گرم خانه بر روی محورهای این دو فضاست. این دو محور در یک امتداد نیستند و دو چرخش نود درجه در این مسیر باعث جلوگیری از اتلاف گرما شده است.

دستگاه ورودی حمام وکیل کرمان از سردر و هشتی و دالان تشکیل شده. سردر تزیینات مقرنس در زیر طاق و ازاره کاشی و کتیبه کمربندی دارد. قسمت فوقانی سردر فروریخته بود که در سال‌های اخیر، مرمت شده‌ است. هشتی سقف رسمی بندی بسیار زیبایی دارد که با سوار شدن سه رسمی پرکار بر بالای یکدیگر، شکل گرفته‌ا ست. طاق نماهای پیرامون این هشتی با کاشیهایی با نقوش گل و بوته تزیین شده. تغییر زاویه مسیر حرکت از سردر تا سربینه موجب شده که دید مستقیم به سربینه از بین برود و از تبادل حرارت با بیرون کاسته شود. نورگیرهای مختلف در سقف فضاهای حمام، علاوه بر تأمین روشنایی، به زیبایی بر هندسه آن‌ها تأکید می‌کنند. امروزه در حمام وکیل چای خانه سنتی دایر است.

کتیبه

بر طبق کتیبه سردر حمام وکیل، بانی بنا موتمن السلطان وکیل الملک محمد اسماعیل خان نوری بوده. بر سردر حمام وکیل کرمان، نام ناصرالدین شاه قاجار دیده می شود و نشان می دهد که این حمام مربوط به دوران قاجاریان است. بر طبق کتیبه سردر حمام وکیل، بانی بنا موتمن السلطان وکیل الملک محمد اسماعیل خان نوری بوده. وکیل الملک از سال ۱۲۷۷ تا ۱۲۸۴ حکومت کرمان را برعهده داشت؛ و در دوره حکمرانی خود، بیش از ۲۳ بنا، از جمله کاروان سرا و حمام و بازار و قنات، احداث کرد.

بهره برداری غیر اصولی

این بنای تاریخی متاسفانه توسط میراث‌ فرهنگی از سال ۱۳۹۶ برای استفاده به عنوان چایخانه اجاره داده شده‌است که نگرانی‌هایی بابت تخریب این بنا به دنبال داشته‌ است.