شهر باکو، پایتخت آذربایجان از لحاظ جغرافیایی در ساحل غربی دریای خزر و شبه جزیره آب شوران قرار گرفته است. این شهر بزرگترین در کشور و همچنین یکی از مناطق نفت خیز جهان به شمار می رود. مساحت باکو ۲۸۵ کیلومتر مربع و جمعیت حاضر در آن طبق آمار سرشماری در سال ۲۰۱۵، ۲٬۳۷۴٬۰۰۰ نفر است.
بخش قدیمی شهر باکو ، همراه با برج و حصار قلعه شهر به خوبی از سده‌های میانه بجا مانده و یکی از آثار ثبت شده در یونسکو به عنوان میراث فرهنگ جهانی است. جمعیت شهری در ابتدای سال ۲۰۱۲ میلادی ۳٬۲۰۲٬۳۰۰ نفر برآورد شده‌است. در ابتدای سال ۲۰۰۳ بیش از ۱۵۳ هزار نفر از آوارگان داخلی و همچنین ۹۴ هزار نفر پناهنده خارجی در این شهر علاوه بر جمعیت اصلی وجود داشته‌اند.
در سال ۲۰۰۷ و در نشست وزرای فرهنگی اعضای سازمان کنفرانس اسلامی، باکو به عنوان پایتخت فرهنگ اسلامی برای سال ۲۰۰۹ اعلام شد.در سال ۲۰۰۰ بخش قدیمی باکو ((İçəri Şəhər ایچری شَهَر)) بعلاوه سرای شروانشاهان (به ترکی آذربایجانی، شیروانشاهلار سارایی) و قلعه دختر به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند.
باکو دارای ۱۱ منطقه شهری (اداری) شامل عزیزبایف، بیناغدی، قاراداغ، نریمانف، نسیمی، نظامی، صبالی، صابونچی، ختایی، سوراخانی و یاسامال و نیز ۴۸ شهر می‌باشد. شهرهای بناشده در جزایر موجود در خلیج باکو و شهر صخره‌های نفتی یا نفت داشلاری که در دریا ساخته شده‌اند و خارج از باکو و در داخل دریای خزر قرار دارند جز این ۴۸ شهر می‌باشند.
نام باکو نامی پهلوی می‌باشد که از بادکویه گرفته شده‌است. باک از بک و بغ گرفته شده‌است به معنی خدا می‌باشد رواج نام بادکوبه که در فارسی گفتاری و آن را برآمده از شرایط طبیعی شهر می‌دانند نسبتاً جدید است. جمعیت ترک‌زبان از عنوان باکی استفاده می‌کنند که پس از رسمی شدن زبان ترکی آذری رسمیت یافته‌است.
ریشه نام باکو همانند قدمت ناحیه مسکونی ناروشن است. سرزمینی که بعدتر به عنوان شروان شناخته شد و باکو بندر و بعدتر پایتخت آن بود، در شرق اران، همان سرزمین قدیمی آلبانیای قفقاز واقع شده‌بود. ساکنان اصلی اران غیر ایرانی و غیر ترک بودند با اینحال در شروان تأثیر قابل ملاحظه ساسانیان به خصوص در نوار ساحلی از باکو تا دربند وجود داشت و بنابراین نظریاتی که ریشه نام را از بگاوان به معنی جایگاه خدا می‌دانند نامحتمل نیستند.

جغرافیای شهر باکو:

شهر باکو پایتخت کشور آذربایجان است. این شهر در واقع در حاشیه دریای کاسپین واقع شده است، این شهر بزرگترین شهر کشور آذربایجان و همینطور بزرگترین شهر منطقه قفقاز می باشد که امروزه به عنوان یکی از قطب های اصلی گردشگری در این منطقه شناخته می ‌شود، این شهر از لحاظ تقسیم بندی شهری به ۱۲ منطقه مختلف تقسیم بندی می شود که در هر منطقه جاذبه های گردشگری فراوانی قرار دارند. در شهر باکو مناطقی وجود دارد که دارای ارتفاعی منفی هستند که پایین‌ ترین ارتفاع آنها منفی ۲۸ متر می‌ باشد که در آن ارتفاع زمین ۲۸ متر پایین تر از سطح دریا است و به همین علت است که شهر باکو به عنوان کم ارتفاع ترین پایتخت دنیا شناخته می شود.
نام مستعار شهر باکو شهر بادها است. در قدیم به آن بادکوبه می گفتند که دلیل انتخاب این نام برای این شهر است که در طول سال بادهای پرقدرت در این منطقه می وزند. شهر باکو منطقه خوش آب و هوایی است که میانگین دمای سالانه در آن ۱۸ درجه سانتی‌ گراد می ‌باشد همچنین گرمترین ماه سال در این شهر ماه ژوئیه است که دمای هوا به ۲۹ درجه می‌ رسد و سردترین ماه سال نیز ماه ژانویه است که دمای هوا به ۶ درجه می رسد.

تاریخچه باکو:

اولین شواهد مستند مرتبط با باکو به قرن ششم میلادی برمی گردد. و از آنجا که از آن زمان اغلب بخشی از شاهنشاهی‌های ایرانی بوده‌است، پیوند تاریخی با آن‌ها دارد. پس از این که زمین لرزهٔ بزرگی در قرن ۱۲ میلادی شماخی پایتخت شروانشاهان را ویران نمود، آهسیتان اول باکو را به عنوان پایتخت جدید برگزید. در زمان ساسانیان حضور و نفوذ عنصر ایرانی در کرانه‌های اران از تالش و باکو تا دربند بسیار قوی و چشمگیر بود.
در دورهٔ شروانشاهان، باکو بخشی از شروان بود. شروان مانند بقیهٔ اران بخشی از سرزمین آذربایجان نبود. آذربایجان به منطقهٔ جنوب رود ارس گفته می‌شد. باکو پایتخت شیروانشاهان در سده‌های ۱۴ و ۱۵ میلادی بود و بعد بخشی از ایران صفوی شد.
حکومت عثمانی در قرن ۱۶ میلادی طی دوره‌ای کوتاه به قسمت اعظم قفقاز از جمله باکو حاکم بود. نادرشاه افشار توانست این قسمت از آران، گرجستان و منطقهٔ ارمنستان فعلی را دوباره به ایران بازگرداند. در جنگ‌های ایران و روس در زمان فتح علی شاه این ناحیه بر اساس عهدنامه گلستان و ترکمانچای از ایران جدا و به دست روس‌ها افتاد و باکو در اواخر قرن نوزدهم و دههٔ اول قرن بیستم از بزرگ‌ترین مناطق تولید نفت جهان بود.

اشارات قدیمی از باکو:

باکو یا بادکوبه، کرسی آران بر ساحل غربی دریای خزر قرار دارد. باکوی بزرگ مشتمل بر شبه جزیره آب‌شوران است، و دارای بندرگاهی بزرگ و چندین نهاد فرهنگی است. نامش در مآخذ اسلامی به صورت باکویه، با کوه نیز ضبط شده‌است.
قلعه دختر، از آثار ایرانی باکو از دورهٔ ساسانیان.
اول بار در سدهٔ پنجم میلادی ذکر این شهر رفته‌است. مردم آن مانند بقیه مردم ایران آن روز زرتشتی بودند و برای آتش احترام قائل بودند. شعله‌های دائمی باکو که منبع آن‌ها گازهایی بوده که از چاه‌ها بیرون می‌آمده‌است بر سنت نیایش به آتش در منطقه تأثیر داشته و و شهر دارای آرامگاه‌های زردشتی بوده‌است. از جنبه‌های سیاسی مدتها تابع شروانشاهان بود، و پس از انقراض این دودمان (۹۵۷ هـ. ق) به تصرف صفویه درآمد. بعداً مدت کوتاهی تحت استیلای ترکان عثمانی بود (۱۵۸۳_۱۶۰۶ م)؛ دیگر بار به دست ایران افتاد و سرانجام در ۱۸۰۶ بتصرف روسیه درآمد؛ معاهده گلستان (۱۸۱۳)رسماً آن را به روسیه واگذاشت. صنایع نفت آن در اواخر قرن ۱۹ میلادی آغاز شد و باعث توسعه سریع آن شهر گردید.
کتب و منابع قدیمی اسلامی به‌طور چکیده باکو را این‌گونه توصیف کرده‌اند (به نقل از لغت‌نامهٔ دهخدا):
باکو یا باکویه شهری است به عجم به شمال ایران در شبه جزیره آب‌شوران. این شهر را انوشیروان بنا کرد و دارای آتشکده معتبری بود و معادن نفت آنجا مشهور است. بزرگ‌ترین معدن نفت ایران‌زمین در باکویه واقع است و در آن آتش همیشه فروزان بوده‌است. مردمش اگرچه ترک‌زبانند اما لغت مخصوص نیز دارند، حاصلش زعفران و نفت سیاه.
باکو در پیرامون جزیره الله‌اکبر واقع است. آبش قلیل و خوشگوار و هوایش به گرمی مایل و زمینش ریگزار است. از بناهای انوشیروان و حصارش از شاهان شیروان است. این محل در نزد زرتشتیان از زمان‌های بسیار قدیم سرزمینی مقدس شناخته شده‌است و امروز نیز (زمان تألیف قاموس‌الاعلام ترکی) جمعی از زرتشتیان در آن جا سکونت دارند. کاخی بزرگ از آثار زمان شاه عباس صفوی در آن‌جا هست.
اطراف بادکوبه دریاچه‌های نمکین زیاد دارد و بیست و پنج پارچه دیه در ناحیه بادکوبه می‌باشد. از ابنیه قدیمه که در آنجا ملاحظه می‌شود برجی است بسیار مرتفع که موسوم به برج دختر. در ۱۷۳۵ م. /۱۱۴۸ ه'. ق. دولت ایران آن را از تصرف روس خارج و مسترد نمود و در ۱۸۰۵ یکباره بادکوبه بتصرف روس درآمد و آن جا را شهر نظامی و بندرگاه نمودند.
باکو از جمله شهرهایی است که بر طبق عهدنامه گلستان و سپس عهدنامه ترکمانچای (۱۲۲۸ ه'. ق) بعد از شکست عباس میرزا نایب السلطنه در جنگ‌های ایران و روسیه، از ایران جدا گردید و به روسیه سپرده شد. شهری است باحصانت و مستحکم، قلعه قدیمی از بنای ایرانیان در این شهر موجود است، بازار مسلمین در قلعه واقع شده‌است. لفظ باکو مأخوذ از کلمه بغ (خدا) است و برج دختر که در باکو است برجی مربوط به معبد آناهیتا بوده که در آن شهر وجود داشته و همچنین همه امکنه و ابنیه‌ای که بنام «دختر» شهرت یافته‌اند معابدی برای ناهید بوده‌اند. با آنکه در زبان مردمان خود آران و در کتابهای روسی و ترکی نام شهر «باکو» است. شکل بادکوبه گویا از زمان صفویه پیدا شده‌است.

فرهنگ مردم باکو:

فرهنگ مردم شهر باکو و در کل فرهنگ مردم کشور آذربایجان شباهت بسیار زیادی با فرهنگ مردم ایران دارد و دارای شباهت های زیادی نیز با فرهنگ های کشورهای ترکیه و روسیه می باشد، مردم آذربایجان و شهر باکو به دلیل مشکلات فراوان در جنگ به سر می برند و در شهر باکو به هیچ وجه نباید درباره ارمنی ها و مردم ارمنستان صحبت کنید، اگر قصد سفر به شهر باکو را دارید به هیچ وجه در خیابان های این شهر آشغال نریزید چرا که مردم شهر باکو معروف به تمیزی بی حد و حصر خیابان ها هستند. نکته دیگری که در سفر به شهر باکو باید بدانید این است که باید با بانوان رفتار مناسبی داشته باشید چرا که این مسئله در کشور آذربایجان و شهر باکو یک مسئله مهم و حیاتی است
آب و هوای شهر باکو و بهترین زمان سفر
از لحاظ آب و هوایی شهر باکو در آذربایجان زمستان های بسیار سردی دارد، به همین نسبت تابستان های بسیار گرمی هم نیز دارا می باشد. با توجه به برگزاری جشن نوروز در آذربایجان و طراوت نسبی هوا و شاد بودن مردم، بهار برای سفر به کشور آذربایجان و شهر باکو مناسب ترین زمان است.
با از راه رسیدن شهریور هوای شهر پایتخت باکو بسیار خنک و دلپذیر می شود و برای مسافران پاییزی فرصت سفر را ایده آل می سازد. از آبان کم کم هوا سرد شده و در دی شاهد بیشترین میزان بارش برف هستیم. از نظر وضعیت آب و هوا بهترین زمان سفر به پایتخت کشور جمهوری آذربایجان بهار و پاییز است.

دیدنی های سفر به باکو آذربایجان:

باکو همسایه شمالی (هم از طریق مرزهای خشکی و هم دریای خزر) ایران دیدنی های زیادی دارد در ادامه برخی از آن ها را به اختصار معرفی می کنیم.

کاخ شیروانشاه، میراث جهانی یونسکو در باکو:

یکی از بزرگترین بناهای شیروانشاهان در آذربایجان، کاخ شیروانشاه (Shirvanshaks’ Palace) است که در شیروان قفقاز قرار دارد، و مصادف با حکومت عباسیان تشکیل و در دوران صفویان به دست شاه تهماسب یکم برچیده شده بود و امروزه در زمره میراث جهانی سازمان یونسکو در سال ۲۰۰۰ در کشور جمهوری آذربایجان ثبت شد.

برج های شعله (Flame Towers):

بلندترین آسمان خراش های شهر باکو و سمبل معماری این شهر هستند. سه برج شیشه ای با انحنای سینوسی که رنگشان آبی است. برج های شعله بین ۱۴۰ تا ۱۹۰ متر ارتفاع داشته و مساحت کلیشان ۲۴۵٬۰۰۰ متر مربع است. آن ها را شبیه به شعبه های آتش طراحی کرده اند . برای جلوه هر چه بیشترشان در شب از ۱۰٬۰۰۰ لامپ ال ای دی کوچک استفاده شده است. هر یک از آن ها کاربری مخصوصی دارند و البته فضای میان برج ها برای تفریح و سرگرمی شهروندان استفاده می شود.

قلعه دختر، اثر به جا مانده از ساسانیان در باکو:

قلعه دختر (Maiden Tower) یکی از آثار دوره ساسانی در شهر باکو، که در دو دوره تاریخی قرن ۵ و ۶ میلادی و قرن ۱۲ ساخته شده است. سازمان یونسکو در سال ۲۰۰۰ این بنا را در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت کرد. اهالی آذربایجان توجه ویژه ای به قلعه دارند و این جا را تبدیل به محلی برای برگزاری فستیوال ها کرده اند. همچنین نام قلعه در بسیاری از افسانه های آذربایجانی ماندگار شده است.
شهر قدیمی باکو (Old City Baku) یکی از اولین گزینه های گشت و گذار در این شهر است، که به آن ایچری یا ارگ باکو هم می گویند. ساخت آن از قرن ۱۱ تا ۱۹ میلادی به تدریج انجام شده است. شهری محصور در دیواره های سنگی که نشانه های از فرهنگ و تمدن پارینه سنگی، ساسانی،‌ زرتشتی، شیروانی، ایرانی، عربی، عثمانی و روسی درش بچشم می خورد. باید بگوییم قلعه دختر هم در داخل شهر قدیمی قرار دارد. از مزایای اصلی تماشای این قسمت باید به رایگان بودنش اشاره کرد.

بلوار باکو:

بلوار باکو (Seaside Boulevard) پارکی ملی و تفرجگاهی به موازات دریای خزر در باکو است که سال ۱۹۰۹ تاسیس شد. بلواری که بیش از یک قرن سن دارد و توسط اشخاص مهم و تاثیر گذار در صنعت نفت این کشور ساخته شده است. این پارک در حدود ۳ کیلومتر و ۷۵۰ متر در سواحل جنوبی دریای خزر که از میدان ملی پرچم تا میدان آزادی باکو کشیده شده است.

موزه فرش آذربایجان، بزرگ ترین کلکسیون فرش جهان:

فرش های آذری آوازه جهانی داشته و به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری در شهر باکو شهرت دارند. نقش ها و رنگ ها به قدری خیال انگیز و چشم نواز هستند، که راحت هر بازدید کننده ای را به سمت خود جذب می نمایند. موزه فرش جمهوری آذربایجان (Azerbaijan Carpet Museum) محلی برای تماشای هنر زیبا و متمایز مردمانش است. این جا بزرگ ترین کلکسیون فرش در جهان است. البته به جز فرش زیرآلات فلزی، انواع سلاح سرد، اشیا فلزی و شیشه ای باستانی نیز در داخل موزه نگهداری می شود.