باغ گلشن (طبس)
باغ گلشن طبس مربوط به دوره زند – دوره قاجار است و در طبس واقع شده است. این اثر در تاریخ ۲۰ دی ۱۳۵۵ با شمارهٔ ثبت ۱۳۱۰ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این باغ باشکوه یکی از مهمترین باغهای ایرانی به شمار میرود.
پیشینه باغ گلشن
باغ گلشن به وسیله میرحسن خان سومین، از سلسله خانهایی که به وسیله نادرشاه به حکومت طبس منصوب شدند، ساخته شده است. باغ گلشن، خیابان باغ گلشن، میدان مرکزی شهر تا دروازه دشتغران وقف بر خلایق است که رفت و آمد کنند و هر ده سال یکبار باید وقف نامه امیرحسنخانی نوشته و با تأیید علمای طبس برسد.
در دومین شماره بخش باغ گردی پایگاه اینترنتی دیلی تلگراف، باغ گلشن طبس در زمره باغهای زیبای جهان قرار گرفت. باغ گلشن در منطقهای واقع شده است که در میان دو کویر نمک زار ایران یعنی دشت لوت و دشت کویر قرار دارد، اما کیفیت معجزه آسای آب این منطقه، آبشارها و استخرهای طبیعی زیبایی را تشکیل دادهاند که با چمنزارهای زیبا تزیین شده است. احساس واحه گونه این منطقه با وجود درختان قدیمی نخل، انار و مرکبات به همراه رایحه گلهای رز و ختمی تکمیل میشود. باغ گلشن طبس یکی از باغهای نادر ایرانی است که آب جاری دایمی در آن جریان دارد. درختان میوه بسیاری در این بنای تاریخی هشت هکتاری، طبیعت بی نظیری آفریده است. در این باغ گونههای مختلف گیاهان سازگار با اقلیمهای متفاوت آب و هوایی مانند درخت چنار که خاص مناطق سردسیر است در کنار خرما که فقط در مناطق گرمسیری رشد میکند، وجود دارد.
معماری باغ گلشن
طراحی این باغ بر اساس نمونه چهارباغ است. معمار اولیه باغ، طبیعت سبز آن را با توجه به نوع درختان به صورت شطرنجی طراحی و کشت کرده است. جهانگردانی چون سون هدین سوئدی و آندره گدار فرانسوی که از طبس دیدن کردهاند، باغ گلشن را توصیف و از درختان خرما و مرکبات، سایه خنک نخلها، نغمه زیبای آب روان جویها، چمنهای میان دو جوی، زمزمه باد در میان درختان و فوارههای متعدد که آب را مانند تحفهای به آسمان میفرستند بسیار تعریف کردهاند. خانم گدار همسر آندره گدار معمار معروف فرانسوی، باغ گلشن را این چنین توصیف کرده است: «در این باغ حوضی بزرگ با فوارههای متعدد وجود دارد که آب یعنی این ماده با ارزش را مانند تحفهای به آسمان میفرستد…»
یک نکته منحصربه فرد در باغ گلشن که تنها در تاج محل هند مانند آن تکرار شده، این است که باغ به صورت مربع است، یعنی طول و عرض باغ با هم برابرند و خیابانهای موازی، طول و عرض این باغ را به هم متصل میکنند. ساختمان سردرب باغ گلشن در زلزله ویرانگر شهریور ۵۷ طبس به کلی از بین رفت که اکنون همانند گذشته بازسازی شده است. باغ گلشن طبس در فصل بهار که یکی از جذابترین و دیدنیترین جاذبههای شرق کشور و استان خراسان جنوبی به شمار میرود.
باغستان علیا
روستای باغستان بالا، مرکز دهستان باغستان، از توابع بخش مرکزی شهرستان فردوس، بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵، جمعیت این روستا، ۲٬۰۴۴ نفر بوده است. باغستان بالا در فاصله ۱۵ کیلومتری شمال شرقی شهر فردوس قرار دارد مردمش به گویش تونی صحبت میکنند.
روستای باغستان بالا، دارای آب و هوایی مطلوب و مناظر طبیعی زیبا میباشد که آن را به یکی از مناطق ییلاقی و گردشگری شهرستان فردوس تبدیل کرده به گونهای که این روستا به عنوان منطقهٔ نمونهٔ گردشگری تصویب شده است. منطقهٔ گردشگری باغستان و آبگرم، تنها در ۱۵ روز نخست تیرماه ۱۳۸۸، با جذب ۲۷۶ هزار نفر بازدید کننده، بیشترین میزان ورودی مسافر در این مدت را در استان خراسان جنوبی داشته است.
جاده فردوس به گناباد از وسط این روستا عبور میکند که در دو طرف جاده، درختان بید، چنار و سپیدار سر به فلک کشیده جلوه خاصی به آن داده و تمام مسیر را سایه میکنند. همچنین آب قنات تاریخی بلده از دو طرف جاده عبور میکند. در مسیر آب این قنات، بیش از ۲۰ آسیاب آبی قرار داشته که تعدادی از آنها، از جمله آسیاب تاریخی معروف به آسیاب آبی حاجی خان هنوز هم باقی ماندهاند. محصول انار باغستان، مرغوب ترین انار منطقهٔ فردوس میباشد.
آثار تاریخی باغستان علیا
آسیاب آبی باغستان- دوره صفوی
آسیاب آبی حاجی خان- دوره قاجاری
باغ شوکت آباد
باغ شوکتآباد در ۵ کیلومتری شرق بیرجند، در روستای شوکت آباد و در مسیر جاده بیرجند – زاهدان واقع شده است. در مقابل این باغ دانشگاه بیرجند قرار دارد. این باغ با نام «باغ شوکت آباد و مستحدثات آن» در تاریخ ۲۳ مرداد ۱۳۷۸ با شمارهٔ ثبت ۲۳۶۳ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
معماری باغ شوکت آباد
باغ بزرگ و میوه دار شوکت آباد و عمارت زیبای وسط آن که هنرمندی معماران دوره قاجاریه را نشان میدهد در ۵ کیلومتری شرق بیرجند قرار دارد. از نظر معماری فضاهای احداث شده در باغ و عمارت شوکت آباد دارای ویژگیهای خاصی هستند که در دیگر نمونههای مشابه آن کمتر میتوان یافت به طوریکه فضاسازی در این باغ با هماهنگی خاصی انجام پذیرفته است که بیانگر وجود طرح و نقشه از فبل تعیین شده برای ساخت بنا میباشد. این مجموعه نیز همانند سایر مجموعهها شامل بخشهای متعددی است که هر بخش تزئینات خاص خود را دارد، از جمله حوضخانه که دارای بیشترین ویژگیهای معماری و تزئینی است. این قسمت دارای گنبدی بزرگ است که در مرکز آن یک کلاه فرنگی با پنجرههایی که از طریق آن بخشی از نور حوضخانه تأمین شده تعبیه شده.
از دیگر فضاهای مهم تشکیل دهنده این مجموعه میتوان به اندرونی یا محل خصوصی خانواده حاکم اشاره کرد. این بخش که در جنوبیترین قسمت مجموعه قرار گرفته از لحاظ معماری و طرح شباهت فراوانی به خانههای مسکونی واقع در بافت قدیم بیرجند دارد. از مهمترین تزئینات این عمارت میتوان به قابهای گچی ایوان اندرونی، رخبامهای تزئینی و طاقنماهای اطراف حوضخانه اشاره کرد. در مجموع بناهای احداث شده به صورت متراکم بوده و در جبهه جنوبی مخصوص حاکم و خانواده او بوده است که بعضی از فضاهای داخلی جهت تشریفات و پذیرایی از میهمانان مورد استفاده قرار میگرفته است.
بخش گستردهای از باغ دارای درختان مختلف میوه و تزئینی میباشد. همچنین بعضی از فضاهای ایجاد شده در گوشههای عمارت اصلی الحاقی میباشد که بعدها به فراخور نیاز به آن اضافه شده است. همچنین روش معماری بکار رفته در احداث این عمارت به صورت طاق و تویزه بوده و گهوارهای بودن سقف بعضی از اتاقها حاکی از روش معماری ناحیه گرم و خشک است. بطور کلی عمارت احداث شده در جبهه جنوبی باغ شوکتآباد به صورت طولی و شرقی – غربی است که به لحاظ فرم نیز یکنواخت میباشد. علاوه بر آن فرم بخشی در این عمارت نیز رعایت شده است به طوریکه میانه عمارت در نمای بیرونی از قسمت اصلی بیرون آمده و هشت ضلعی زیبایی را در نما بوجود آورده است و این شکل هندسی نیز در گوشههای اصلی این هشت ضلعی دوباره تکرار شده است.
