استان سمنان کجاست؟

استان سمنان در دامنه های جنوبی سلسله جبال البرز واقع شده است و ارتفاع استان از شمال به جنوب کاسته و به دشت کویر ختم می گردد. استان سمنان از جانب شمال به استان مازندران، از جنوب به استان اصفهان، از مشرق به استان خراسان و از مغرب به استان تهران محدود می شود. این استان با وسعتی حدود ۹۶۰۰۰ کیلومترمربع ۶/۵ درصد از مساحت کشور را به خود اختصاص داده و از این لحاظ ششمین استان کشور است.

همجواری با رشته کوههای البرز و زمینهای هموار کویر شرایط اقلیمی متنوعی برای این استان بوجود آورده است. بطوریکه قسمت جنوبی آب و هوایی گرم و خشک؛ نواحی مرکزی، معتدل ، قسمت شمال شرقی آب و هوایی سرد و خشک و قسمت شمالی نسبتاً سرد است. این تنوع آب و هوایی پوشش گیاهی متنوعی را نیز در این استان به وجود آورده است. مرکز این استان شهر سمنان می باشد و دارای هشت شهرستان شامل سمنان، شاهرود، دامغان، گرمسار، مهدیشهر، میامی و آرادان و سرخه است.

تاریخچه استان سمنان

این سرزمین در گذشته جزو چهاردمین ایالت تاریخی ((ورن)) (ورنه) از تقسیمات شانزده گانه اوستایی در دوران باستان بوده است. قدر مسلم این است ورن یا ورنه متشکل از صفحات جنوبی البرز و خوار شامل سمنان، دامغان، خوار (گرمسار)، مهدیشهر، فیروزکوه، شهمیرزاد، لاسگرد، هفدر، ده نمک، آهوان، قوشه و نقاط کوهستانی مازندران بوده است. در تمام دوره حکومت مادها و هخامنشیان (کومیسنه) یا کومشان (قومس بعد از اسلام) جزو ایالت بزرگ ((پارت)) یا پرثو به شمار می رفت.

در این دوره سمنان شهر سرحدی ایالتهای پارت و ماد محسوب می شد. به همین علت برخی از مورخان، پیشینه این شهر را گاهی جزو ماد و گاهی جزو پارت به حساب می آورند. ایالت مذکور که در زمان ساسانیان به ((پشتخوار)) تغییر نام داده شامل همان شهرهایی بوده که در ایالت (ورن) متشکل بودند. حد غربی این ایالت (خوار) گرمسار فعلی، حد شرقی آن شاهرود و حد شمالی آن ایالت (پشتخوارگر) کوهستانهای جنوبی طبرستان بوده است. سمنان در دوره های بعد از اسلام جزو سرزمین تاریخی قومس (کومش) به شمار می آید و نام جغرافیایی قومس تا اواخر دوران قاجار بر سر زبانها بود.

جمعیت

در ۱۳۸۵، جمعیت استان ۵۸۹٬۷۴۲ نفر بوده که از این تعداد ۴۴۰٬۵۵۹ نفر در مناطق شهری ساکن بوده‌اند. تراکم نسبی جمعیت در همین سال ۶ نفر در هر کیلومترمربع بوده‌است. استان سمنان کمترین تراکم نسبی جمعیت در ایران را دارد. جالب توجه اینکه این استان پهناور کمتر از یک درصد جمعیت کشور را در خود جای داده‌است. تقریباً تمامی مردم این استان مسلمان و پیرو مذهب شیعه هستند. بر پایه سرشماری سال ۱۳۸۵ از ۵۸۹٬۷۴۲ نفر جمعیت استان ۵۸۶٬۲۹۷ نفر مسلمان، ۲۹ نفر زرتشتی، ۳۲۹ نفر مسیحی، ۱ نفر کلیمی، ۶۴۵ نفر سایر و ۲۴۴۱ نفر اظهار نشده در استان زندگی می‌کنند.

زبان

اکثر اهالی استان سمنان به زبان فارسی سخن می‌گویند. از بین شهرهای استان تنها اهالی شهرهای سنگسر و ایوانکی فارسی‌ زبان نیستند و به زبان‌های سنگسری و تاتی تکلم می‌کنند. زبان سمنانی که بومی‌ترین زبان استان است، جای خود را در مرکز استان تقریباً به فارسی داده، اما گونه‌های مختلف آن هنوز در بسیاری از شهرها و روستاها مانند مهدیشهر،‌ سرخه یا لاسجرد رایج است. سمنانی زبانی انعطاف‌ناپذیر است. واژه‌های بیگانه را به سختی می‌پذیرد و حتی به نظر می‌رسد که تا حدود یکی دو سده گذشته در مقابل ورود واژه‌های فارسی نیز مقاومت به خرج داده باشد. همچنین خاصیت ترکیب‌ پذیری و ساخت واژه‌های جدید در این زبان در مقایسه با فارسی بسیار ضعیف است.کریستن سن که در حدود سال ۱۹۱۴ دربارهٔ زبان سمنانی پژوهش نموده، می‌گوید:

زبان سمنانی به قدری با سایر زبان‌های ایرانی نظیر مازندرانی و گیلکی و غیره اختلاف دارد که خود ایرانی‌ها می‌گویند، بدون اینکه این زبان‌ها را فرا گرفته باشیم، درک می‌کنیم ولی زمانی‌ که دو سمنانی با هم صحبت می‌کنند، هرگز زبان آن‌ها را نمی‌فهمیم.
شهر ایوانکی مرکز تات‌ زبانان استان سمنان است. همچنین در روستاهای بخش ایوانکی و برخی روستاهای شهرستان سرخه (مانند اروانه) به زبان تاتی سخن گفته می‌شود. همچنین در بخش شهمیرزاد از شهرستان مهدیشهر و در میان عشایر الیکایی، زبان مازندرانی رایج است.

صنایع دستی

استان سمنان از مراکز قابل توجه صنایع دستی کشور است. در این استان انواع صنایع دستی نظیر قالیبافی، گلیم بافی، نمدمالی، سرامیک و سفالسازی و… وجود دارد که هر یک از آن‌ها سوغاتی گرانقدر برای بازدید کنندگان از استان به‌ شمار می‌آیند. مهمترین صنایع دستی استان عبارت‌اند از:

قالیبافی: قالیبافی و تولید قالی و قالیچه از دیرباز یکی از تولیدات مهم استان سمنان به‌ شمار می‌رفته است. این منطقه که در دوران قبل، دارای استادان زبردست قالیباف و طراح نقش قالی بود و قالی‌ها و قالیچه‌های ارزنده از دارهای آنان به عمل می‌آمد. شهرستان میامی شهرستان مهدیشهر و شهرستان سرخه وشهرستان شاهرود از مراکز مهم تولید قالی و قالیچه در استان سمنان به‌شمار می‌روند.

گلیم بافی: روستاهای شهرستان گرمسار، سمنان و روستاهای کندو، خیج و رضاآباد شاهرود از مراکز تولید اصلی گلیم در استان سمنان هستند.

نمد مالی: یکی دیگر از صنایع دستی که قدمتی دیرینه در استان سمنان دارد، نمد مالی است. وضعیت فعلی تولید نمد در استان سمنان از نظر کمی و کیفی بسیار مطلوب است و مراکز تولید نمد در استان، شهرستان سمنان، دامغان و روستای ابرسیج شاهرود است.

چاپ قلمکار: مهم‌ترین مرکز چاپ قلمکار در استان در شهرستان دامغان قرار دارد که ماهانه انواع رومیزی پرده و سفره و سایر محصولات قلمکار تولید و برای صدور به خارج از کشور آماده می‌کند.

سفالگری و سرامیک: صنعت سفالگری در استان سمنان از پیشینه معتبر برخوردار است. به‌طوری‌ که دکتر اریک اشمید هنگام حفاری در اطراف دامغان امیدوار به کشف شهر افسانه‌ای هکاتوم پلیس یا شهر صد دروازه بود، به مجموعه‌ای از بهترین فراورده‌های صنعتگران دو تا سه هزار سال قبل از میلاد مسیح دست یافت. این فراورده‌ها شامل کوزه‌های بزرگ به اشکال هندسی و دارای لعاب قهوه‌ای روشن و کرم بودند. در سال‌های اخیر، راه‌اندازی واحدهای آموزش سفالگری و سرامیک در شهرهای سمنان و شاهرود موجب احیا و رشد بیشتر این صنعت در استان شد. در حال حاضر سفالگران استان سمنان در کارگاه‌های سفالگری و سفال‌سازی در سطح استان به ساختن گونه‌هایی ارزشمند سفال مشغولند.

دستباف‌ها: دستبافی شامل تولید پرده‌های سنتی و هنری و حوله و شال گردن و پارچه‌های متقال زیر ساخت قلمکار است که در استان رایج است. علاوه برآن جاجیم، چادر شب، پلاس و چوقا (چوخا) که عمدتاً توسط روستائیان و عشایر تولید می‌شود، از دیگر صنایع دست باف مردم استان است. شهرستان سرخه به ویژه شهر سرخه و روستای افتر سرخه، شهرستان مهدی شهر به ویژه شهر مهدیشهر و روستای فولادمحله مهدیشهر و روستاهای شهرستان دامغان و روستاهای بسطام از مراکز تولیدات جاجیمچه و دستباف استان به‌ شمار می‌روند.

موقعیت اقتصادی و اجتماعی

این استان از نظر اقتصادی جایگاه در خور توجهی در اقتصاد کشور دارد. بخش صنعت استان به علت نزدیکی با استان تهران، دارا بودن شبکه ارتباطی پیشرفته و راه‌آهن با استانهای تهران، خراسان، مازندران و درآینده از گرمسار و آرادان به آران و بیدگل به اصفهان و جنوب کشور و کشف ذخائر معدنی مهم، طی سال‌های اخیر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده‌است. توزیع جمعیت و تراکم آن در این استان یکسان نمی‌باشد و آهنگ افزایش آن با مقایسه تراکم نسبی سال‌های گذشته از میزان مساوی تبعیت نمی‌کند.

در اجرای مفاد قانون تأسیس شرکت شهرکهای صنعتی ایران در سال ۱۳۶۴ شرکت شهرکهای صنعتی سمنان تأسیس و فعالیت خود را آغاز نمود. شرکت شهرکهای صنعتی سمنان هم‌اکنون دارای ۱۱ شهرک صنعتی مصوب در شهرهای سمنان، دامغان، شاهرود گرمسار، ایوانکی، شهمیرزاد، مهدیشهر، سرخه، آرادان و شهرک‌های تخصصی گچ عبدل آباد و افتر در شهرستان سرخه می‌باشد. لازم است ذکر شود۶ ناحیه صنعتی لاسجرد در شهرستان سرخه، یاتری، ابرسیج و بیارجمند در شهرستان شاهرود، فولاد محله در شهرستان مهدیشهر، صیدآباد در دامغان، از سازمان جهاد کشاورزی استان به این شرکت انتقال یافت.

بر اساس اطلاعات موجود علاوه بر واحدهای صنعتی در حال تولید، واحدهای قابل توجه دیگری نیز در دست ساختمان است که از این تعداد بیشترین واحد در شهرستان سمنان (۵۶٪) و کمترین واحد در شهرستان دامغان (۱۳٪) مستقر هستند. با توجه به وضعیت زمین‌شناسی منطقه، این استان از نظر تنوع مواد معدنی نیز یکی از مناطق غنی کشور به‌شمار می‌آید. معادن فعال استان را زغال سنگ، کرومیت، گچ، نمک، سیلیس، سولفات دوسود، دولومیت، پتاس، خاک‌های صنعتی، مس، سرب، روی، بوکسیت، منگنز، گوگرد، فسفات و… تشکیل می‌دهند. همچنین دارا بودن رتبه نخست در تولید نمک، سولفات سدیم و گچ، رتبه دوم تولید ذغالسنگ و همچنین رتبه سوم تولید کرومیت در کل کشور از ویژگی‌های این استان است. دو نیروگاه قدس سمنان و نیروگاه شهید بسطامی شاهرود از منابع تولید انرژی این ناحیه است.

محیط زیست استان استان سمنان

به علت موقعیت خاص جغرافیایی استان سمنان و همجواری آن با رشته کوههای البرز و زمینهای هموار کویر هر قسمت از این استان دارای شرایط اقلیمی متنوعی می باشند. بطوریکه قسمت جنوبی آب و هوایی گرم و خشک، نواحی مرکزی معتدل، قسمت شمال شرقی آب و هوایی سرد و خشک و قسمت شمالی نسبتاً سرد است. این تونع آب و هوایی پوشش گیاهی متنوعی را نیز در این استان به وجود آورده است. به طوریکه در قسمت جنوب گونه های کویری و بیابانی و در بخش میانی استان گونه های نیمه بیابانی و در بخش شمالی گونه های سردسیر و جنگلی را می توان مشاهده نمود. گیاهان کویری عبارتند از: تاغ و گز، خارشتر، اسپند، گون و درمنه و از مهم ترین گونه های گیاهی در مناطق شمالی استان خانواده سوزنی برگان، ارس، سرو و درختچه زرشک را می توان نام برد.

استان سمنان به دلیل داشتن مناطق و موقعیت مناسب طبیعی وسعت کافی، جایگاه مناسبی برای حیات انواع وحوش و انواع گیاهان به شمار می آید، چراکه در قسمت های شمالی استان منطقه جنگلی، کوهستانی و سردسیر با بارندگی نسبتاً زیاد و پوشش گیاهی خوب و در قسمت های میانی منطقه دشتی با بارندگی کمتر نسبت به شمال اما با پوشش گیاهی نسبتاً خوب و در قسمتهای جنوبی آن کویر نمک با بارندگی بسیار کم و عدم پوشش گیاهی مناسب قرار دارد. بیش از ۲۳ درصد از وسعت استان سمنان را مناطق حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش تشکیل می دهد، که این رقم در حدود ۲۵ درصد کل مناطق حفاظت شده کشور ایران را شامل می شود.

مناطق زیستی استان سمنان دارای ویژگی هایی به این شرح می باشد:
– ذخیره گاه و بانک ژن طبیعی گیاهی و جانوری ایران و جهان.
– منطقه حایل بین کویر و مناطق زیستی کوهستانی استان.
– زیستگاه گونه های خاص نادر و در معرض انقراض جانوری و گیاهی.
– طبیعت زیبا با چشم اندازهای طبیعی.
– دارا بودن شرایط ویژه جهت امور پژوهشی و اقتصادی.

مناطق زیستی و حیات وحش استان سمنان

۱- پناهگاه حیات وحش خوش ییلاق.
۲- پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده توران.
۳- منطقه حفاظت شده پرور.
۴- منطقه شکار و تیراندازی ممنوع ((خنار)).
۵- ممنوع شکار و تیراندازی ممنوع ((تپال)).
۶- پارک ملی و منطقه حفاظت شده کویر
جاذبه های فرهنگی و تاریخی برتر استان: مسجد جامع شهر سمنان – مجموعه تاریخی بسطام – مسجد تاریخانه دامغان- مسجد جامع روستای فرومد- تپه حصار دامغان – مجموعه بافت و بازارسرپوشیده و مسجد سلطانی و موزه پهنه شهر سمنان – دروازه ارگ سمنان – کاروانسراهای شاه عباسی.
جاذبه های طبیعی برتر استان: جنگل ابر – جنگل رودبارک – پارک ملی کویر – منطقه حفاظت شده خار توران – منطقه حفاظت شده پرور و خوش ییلاق – غار دربند مهدیشهر – کوه اژدهای گرمسار- کویر حاج علیقلی دامغان.