کاروانسرای شاه سلیمانی
کاروانسرای شاه سلیمانی یکی از کاروانسراهای منطقه ییلاقی آهوان است که در ۴۲ کیلومتری شرق سمنان واقع شده است. این کاروانسرا در سال ۱۰۹۷ هجری قمری به دستور شاه سلیمان صفوی، برای استراحت زائرین امام هشتم که از سمنان و آهوان به مشهد میرفتند ساخته شد اما توسط برخی نویسندگان به اشتباه کاروانسرای شاه عباسی خوانده شده است. کاروانسرای شاه سلیمانی دارای حیاط وسیع مستطیل شکل به طول ۴۰ متر و عرض ۳۲ متر است. در اطراف حیاط ۲۴ اتاق احداث شده است. *آهوان نام گردنهای است میان سمنان و دامغان که یک منطقه ییلاقی و سرد محسوب میشود. راههای این منطقه در زمستان به دلیل سرما و باد و کولاک بسته میشدند و عبور و مرور مسافران را غیر ممکن مینمودند به همین جهت مسافران تا مساعد شدن هوا در کاروانسراها اتراق میکردند.
کاروانسرای میان دشت
مجموعه کاروانسراهای تاریخی میاندشت در ۱۰۵ کیلومتری شرق شاهرود قرار دارد. کاروانسراهای میان دشت در دهکده میان دشت شاهرود در هفت فرسخی خاور میامی واقع است. مجموعه کاروانسراهای شاه عباسی میاندشت مشتمل بر سه کاروانسرای متصل به یکدیگر است که دو کاروانسرای آن مربوط به دوره قاجاریه و یک کاروانسرا مربوط به عهد شاه عباس اول است. این کاروانسراها که در مجموع بالغ بر هزار مترمربع وسعت دارند دارای آب انبار، حمام، چاپارخانه و تلگرافخانه بوده و سالیان متمادی محل اسکان و استراحت کاروانیان و راهیان زیارت مرقد مطهر امام هشتم (ع) بوده است.
شیوه ساخت این کاروانسراها در کتاب مطلع الشمس به گونه مشروح و پر دامنه بیان شده است. بر پایه نوشته نویسنده کتاب در سه کاروانسرای میاندشت و بیرون آنها ۲۰,۰۰۰ زائر میتوانستند خانه نمایند. تاریخ بنای کاروانسرای میانی را ملک الشعرای صبوری پدر ملک الشعرای بهار به شعر آورده و بر سردر کاروانسرای نام برده نگاشتهاند.
قلعههای ساروی
قلعههای سارو شامل دو قلعه بسیار محکم و تسخیر ناپذیر است که در ۱۰ کیلومتری شمال شرقی سمنان در منطقهای کوهستانی به نام سارو واقع شدهاند. قلعه شمالی (ساروی کوچک) بر اثر گذشت زمان و بروز سوانح طبیعی و کندو کاوهای افراد گنج یاب تا حدودی تخریب شده است. قلعه جنوبی (ساروی بزرگ) یکی از مهمترین قلعههای دفاعی شرق ایران است که به نظر میرسد از سه طبقه تشکیل شده است. طبقه اول جای چهارپایان، طبقه دوم محل سکونت رعایا و طبقه سوم که دارای معبد و حمام میباشد محل سکونت سربازان مدافع قلعه و بزرگان قلعه بوده است. از موارد جالب توجه در این قلعه انتقال آب چشمه کلاته سارو به بالای قلعه بوده است که به وسیله تسطیح زمین انجام گرفته و در نتیجه آب چشمهای که در حدود چند صد متر از قلعه پایینتر است، با این تدبیر به بالای قلعه برده شده و مورد استفاده قرار میگرفته است.
در چهارگوشه هریک از قلعههای سارو برجهایی به منظور دیدهبانی ساخته شده که بسیار دیدنی میباشند.
تاریخ بنای اولیه قلعههای سارو (که به نظر میرسد اسم دیگری داشتهاند) به دوره پیشدادیان و کیانیان نسبت داده میشود. این قلعهها در دورههای متوالی مورد استفاده اقوام مختلف قرار گرفته و در دوره تسلط اشکانیان و اسپهبدان طبرستان یکی از پایگاههای مهم آنان به شمار میرفته است. در دوران بعد از اسلام نیز با توجه به این که ایالت قومس (سمنان کنونی) یکی از کانونهای مهم فرقه باطنیان (اسماعیلیان) محسوب میشد، قلعههای سارو که در نقطه بسیار امن و ناپیدایی واقع شدهاند، در مدت بیش از دو قرن مرکز تجمع و مورد استفاده افراد فعال این فرقه بوده است. شاید یکی از علل عمده پایداری ساکنان قلعه گردکوه (گنبدان دژ) سالها بعد از سقوط قلعه الموت (پایتخت اسماعیلیان ایران)، در دست داشتن قلعههای بزرگ و دور از دسترس سارو و ذخیره مواد غذایی کافی در آنجا بوده است. فاصله قلعههای سارو تا قلعه گردکوه ۸۰ کیلومتر ولی از بیراهه ۶۰ کیلومتر میباشد.
پیغمبران
در شمال شرق شهر سمنان منطقه زیارتی و سیاحتی «پیغمبران» قرار دارد، مقبره پیغمبران در قله کوهی به همین نام در ۲۱ کیلومتری جاده اصلی
تهران – مشهد در نزدیکی سمنان واقع شده است. بر اساس اطلاعات موجود در این مقبره «سام» و «لام» از فرزندان نوح پیغمبر مدفون هستند و آب و هوای معتدل و پوشش گیاهی و جانوری منطقه، جاذبه زیارتی منطقه را به عنوان محور گردشگری آن تکمیل می کند.
شهر بسطام – شاهرود
شهر بسطام زادگاه و محل آرامگاه عارف بزرگ «بایزید بسطامی» دومین شهر نمونه گردشگری استان سمنان است که در ۶ کیلومتری شاهرود واقع شده و در مسیر جاده شاهرود- آزادشهر قرار دارد. وجود آرمگاه بایزید بسطامی، آرامگاه عارف بزرگ شیخ ابوالحسن خرقانی، موجب شده تا همه ساله گردشگرانی از کشورهای مسلمان همسایه مانند پاکستان و کشورهای آسیای میانه از این شهر تاریخی مذهبی دیدن کنند.
تپه دلازیان
تپه دلازیان مربوط به دوران پارینه سنگی است و در جنوب سمنان معروف به هفت تپه با شماره ۱۷۰۲ در آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، در یکی از تپههای موجود در دلازیان آثار معماری خشتی سنگی مربوط به دوره ماد (نوشیجانی) مشاهده شده است. بر اساس پژوهشهای انجام شده این احتمال قوت مییابد که منطقه میرک سمنان بزرگترین و منحصر به فردترین منطقه میراثی ایران و حتی خاورمیانه در دوره پارینه سنگی میانی است. منطقه میرک، محوطه ۴۰ هکتاری روبازی را شامل میشود که بین تپههای موسوم به دلازیان و تپه میرک در جنوب سمنان قرار دارد.
برج چهل دختران
برج چهل دختران مربوط به دوره سلجوقیان است و در سمنان، محله قدیمی کوشمغان، خیابان حکیم الهی nv محلات ثلاث (کوشمغان، زاوغان و کدیور) واقع شده و این اثر در تاریخ ۳ بهمن ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۳۰۳۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در وجه تسمیه این برج چنین آمده است که مردم سمنان معتقد هستند در زمان های بسیار گذشته، برج مذکور را چهل دختر که دست از تعلقات دنیوی کشیده و تارک دنیا شده بودند، با گل و خشت ساخته اند.
به طور یقین تاریخ بنای برج یا آتشکده به زمان قبل از اسلام برمی گردد و همان طور که از نام “کوش مغان” (کوشک مغان) که نام محله مذکور است، برمی آید و با توجه به مقام مغ که پیشوای زرتشتیان می باشد؛ می توان اطمینان داشت که برج مذکور زمانی آتشکده و یکی از اماکن متبرکه زرتشتیان بوده است، اما طبق یافته های باستان شناسی، قدمت آن را مربوط به دوران سلجوقیان دانسته اند. این بنا به صورت برج هشت ضلعی است که هر ضلع آن در خارج ۴/۵ متر و از داخل ۲/۸ متر می باشد. همچنین ضخامت دیوار ها نیز تقریبا ۰/۵ تا ۰/۶ است. ارتفاع آن نیز در قسمت های مختلف از ۱۰ تا ۱۲ متر متغیر است. هم اکنون این برج داخل یک مدرسه قرار گرفته و همچنان ارزش تاریخی خود را حفظ نموده است.
