11 خرداد 1398

قنات بلده فردوس

1096 دفعه

ایران دارای ۳۶۳۰۰ رشته قنات فعال با طول کلی ۲۷۴۰۰۰ کیلومتر (طبق کتاب قنات های ایران اثر اچ ای وولف) می باشد. اگر می‌ خواهید عظمت این عدد را درک کنید آن را با طول دیوار چین و یا قطر کره زمین مقایسه کنید: طول قنات‌ های ایران ۴۳ برابر طول دیوار چین و معادل ۱۸ برابر قطر کره زمین (۱۴۶۶۳ کیلومتر) است و نمادی از توسعه پایدار و مدیریت عادلانه منابع کمیاب به شمار می ‌آید. تعداد قنات‌ هایی که در ایران وجود دارد، به تنهایی بیش از تعداد تمام قنات‌ های موجود در خارج از ایران است. شگفتی فناوری قنات‌ ها و سودمندی آنها برای حفاظت از محیط زیست سبب شد تا ۱۱ قنات از منحصربه فردترین قنات‌ های ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گیرد.

قنات بلده

قنات بلده کجاست؟

قنات بلده، یک رشته قنات با قدمت تاریخی (مربوط به دورهٔ ساسانی) و از جمله قنات‌های ایرانی ثبت‌ شده به‌ عنوان میراث جهانی یونسکو است که بخش‌های عمده‌ای از زمین‌های کشاورزی نزدیک شهر تاریخی بلده فردوس خراسان جنوبی را آبیاری می‌کند. کل قنات‌ های بلده، ۲۷ رشته هستند ولی امروز فقط ۱۶ رشته آن فعال و از این ۱۶ قنات، ۱۲ رشته اصلی و ۴ قنات دیگر فرعی هستند. به روایتی احداث آن مربوط به قبل از اسلام و دورهٔ ساسانی است. ناصر خسرو در سفرنامهٔ خود آن را به کیخسرو نسبت می‌دهد و می نویسد:

«آبی عظیم در این کاریز روان است و آن کاریز چهار فرسنگ می‌رود و آن گفتند کیخسرو فرموده‌ است کردن.»

قنات بلده

این قنات مسیری حدود ۳۵ کیلومتر را پیموده و حدود ۲٬۳۸۲ هکتار از زمین‌های منطقه فردوس را مشروب می‌کند. حدود ۴۰۰ سال پیش، تعداد زیادی از مالکان آب بلده جان خود را از دست داده و حدود ۳ هزار فنجان از آب این قنات بدون مالک مانده بود. در این دوران، شاه عباس صفوی که همراه با شیخ بهایی پیاده از اصفهان به سمت مشهد برای زیارت می‌رفت، از تون (فردوس آن زمان) گذشت و هنگام ورود او میرتونی، از دانشمندان آن زمان تون، از وی خواست که این آب را وقف چهار طبقه (سادات، علما، فقرا و صلحا) کند و شاه عباس آب‌ها را بین همین ۴ طبقه وقف کرد. گفته می‌شود که شیخ بها در همین مسافرت، آب بلده را به ۲ نهر مساوی تقسیم کرد به طوری که در هر ۸ شبانه روز یک بار باغ‌ها مشروب شود.

برای کاهش میزان نفوذ آب و همچنین کاهش تبخیر آن، پس از جاری‌ شدن آب در سطح زمین، مرتباً مقداری خاک رس به آب اضافه می‌کنند تا آب گل آلود و تیره شده و منافذ مجرای آبرسانی قنات بسته شود و نفوذ آب به داخل زمین کاهش یابد. به فردی که وظیفهٔ گل‌آلود کردن آب را بر عهده دارد، «تیره‌ گر» گفته می‌شود. این قنات، بخش زیادی از باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی روستاهای باغستان علیا و سفلی و شهر اسلامیه را آبیاری می‌کند. همچنین در گذشته، علاوه بر کشاورزی، با ذخیره آب این قنات در آب‌انبارها و پس از ته‌نشین‌ شدن خاک آن، آب شرب شهر فردوس نیز تأمین می‌ شده ‌است. بررسی‌های کارشناسی انجام‌ شده، نشان داده‌اند که کانال‌های انتقال آب این قنات، ظرفیت تولید ۵۰۰ تن ماهی را در هر دورهٔ پرورش ماهی دارند.

قنات بلده

نام اظهارشده در فهرست میراث جهانی یونسکو

در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو که ژوئیه ۲۰۱۶ در استانبول برگزار شد، یازده قنات ایرانی به عنوان بیستمین اثر ایران بر اساس دو معیار از ۶ معیار فرهنگی کمیته میراث جهانی شامل گواهی بی‌همتا یا دست‌ کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی و نمونه‌ای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد، در فهرست میراث جهانی قرار گرفت. پرونده ۱۱ قنات ایرانی با داشتن تکنولوژی متفاوت و با قدمت بیش از ۲۵۰۰ تا ۲۰۰ سال به یونسکو جهت ثبت جهانی ارائه شد و پس از بررسی و تأیید کارشناسان یونسکو این پرونده ثبت و در فهرست آثار جهانی قرار گرفت. یازده قناتی که ثبت جهانی شده‌اند، هرکدام به لحاظ قدمت، نوع معماری، عمق، طول و مشخصاتی از این دست، منحصر به فرد و بی نظیر هستند. یکی از این قنات‌ها، قنات بلده فردوس است که بخش‌های عمده‌ای از زمین‌های کشاورزی نزدیک شهر فردوس را آبیاری می‌کند.

آخرین ویرایش در یکشنبه, 12 خرداد 1398 08:58