بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی کجاست؟
بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی شهر اردبیل و از بناهای کم نظیر تاریخی ایران است که اهمیت این اثر تاریخی به طور کلی در رابطه ای که با سلسله خاندان صفوی دارد جلوه گر می‌شود. بنای بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی در اوایل قرن ۱۶ تا اواخر قرن ۱۸ ساخته شده است و از ساختار معماری فخیمی برخوردار است این مکان با استفاده از معماری سنتی ایرانی و به کارگیری حداکثر فضای در دسترس ساخته شده و انواع قسمت ها از قبیل کتابخانه، مسجد، مدرسه، مخزن، بیمارستان، آشپزخانه، نانوایی و چندین دفتر اداری و گرد هم آمدن فضایل هنری، آن را در مجموعه‌های تاریخی ایران شاخص و متمایز نموده است. این اثر در سال ۲۰۱۰ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
آشنایی با بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی
منزل و خانقاه شیخ صفی در همین مکان قرار دارد، و بر طبق وصیّت شیخ، جنازه اش را در اتاقی جنب خلوتخانه و باغچه و حوضخانه دفن کردند و بر قبر او بنایی ایجاد کردند تا علاوه بر مقبره شیخ صفی و مرقد شاه اسماعیل اول - آرامگاه‌های دیگری از شاه زادگان صفوی و فرزندان وی را در این بقعه و محل شهیدگاه قرار دهند. این بنا پس از وفات شيخ به سال 735 هجری قمری، به وسيله فرزند وی؛ صدرالدين موسی پايه گذاری شد و شاه عباس بناهای مهمی به این مجموعه افزود و اصلاحاتی در آن انجام داد.
بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی از لحاظ معماری و کاشی کاری از شاهکارهای سده هشتم هجری قمری و سال‌های پس از آن است. پس از شروع حکومت صفویه، به سبب ارادت شاهان صفوی به جد خود، واحدهای مختلفی به این مجموعه اضافه شد. به ویژه در دوره شاه عباس اول و از آن جا که وی ارادت فراوانی به شیخ صفی الدین داشت و بسیار به زیارت مقبره وی می‌رفت، برای تکمیل و تزیین این اثر، کارهای فراوانی صورت گرفت. در عصر صفوی، بقعه شیخ با حضور استادان بزرگ عهد صفوی چنان به زیور آراسته شد که هم چنان پس از گذشت چندین قرن به عنوان یکی از مفاخر تاریخی و فرهنگی ایران به شمار می‌آید.
مجموعه کنونی که به نام بقعه شیخ صفی نامیده می‌شود شامل بیرون بقعه (عالی قاپو)، سردر، حیاط بزرگ، رواق، مقبره شیخ صفی الدین، حرم خانه، مقبره شاه اسماعیل، چینی خانه (که دارای گچ بری‌های زیبا و چندین درِ چوبی و نقره‌ای نفیس است)، مسجد جنت سرا، خانقاه، چراغ خانه، چله خانه، شهیدگاه و متعلقات دیگری است.
جاذبه های دیدنی بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی
ساختمان سردرِ اصلی بقعه و محوطه سه گنبد که مزین به کاشی معرق و کتیبه‌هایی به خط رقاع و کوفی است، عظمت و جلوه خاصی به این مکان داده است.
یکی از موارد منحصربه فرد مقبره شیخ صفی‌الدین این است که این بقعه حاوی ده‌ها اثر بدیع در مضامین مختلف رشته‌های هنری است که از آن جمله می‌توان به عالی ترین نوع کاشی کاری معرق و مقرنس و گچ‌بری کتیبه های زیبا و نفیس و خط خطاطان بزرگ دوره صفوی (میر عماد، میر قوام الدین، محمد اسماعیل و...) منبتهای ارزنده، نقره کاری، تذهیب و طلاکاری، نقاشی و تنگ بری و غیره اشاره کرد.
در این مجموعه علاوه بر مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی، مقبره‌های شاه اسماعیل اول (نخستین پادشاه صفویه) و همسر شاه اسماعیل (مادر شاه طهماسب) و نیز برخی از مشایخ و صاحب منصبان دوران صفوی و کشته شدگان جنگ چالدران قرار دارد.
گنبد اللّه اللّه
می توان گفت که این گنبد هسته مرکزی مجموعه است که توسط فردی به نام صدرالدین موسی ساخته شده است. کلمه جلاله الله روی آن دیده می شود که به صورت تکرار شونده کار شده که به همین دلیل این گنبد را گنبد الله الله می نامند. از بیرون این گنبد می توان یک برج آجری دید که استوانه ای شکل است. روی ساقه و گنبد آجری کاشی های فیروزه ای نمایان هستند. آیات قرآن نیز با خط ثلث در کتیبه ای در محل اتصال برج و ساقه گنبد وجود دارد.
چینی خانه
یکی از زیباترین تزیینات معماری را می توانید در چینی خانه آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی ببینید. برخی اعتقاد دارند که چینی خانه یکی از قدیمی ترین بناهای این مجموعه می‌باشد. قبل از دوران شاه عباس از این قسمت برای اجتماع استفاده می کردند و پس از آن با کمی تغییر در آن، چینی خانه به محلی برای نگهداری از کتاب های نفیس و چینی های سلطنتی تبدیل شد. ظروف چینی که در آن گذاشته می شدند به سفارش شاه عباس اول ساخته شده بودند. این ظروف که همگی مهری سلطنتی داشتند، در جایگاه هایی که دور تا دور این محل برای آن‌ها تعبیه شده بود نگهداری می شدند. وقتی که می خواهید به این قسمت بروید یک چهار طاقی زیبایی را می بینید که ایوان های نیم گنبدی در آن ایجاد شده است. تزیینات منبت کاری و خاتم کاری این ایوان ها را بسیار زیبا کرده است.
از زیباترین عناصری که در چینی خانه می توانید مشاهده کنید سقف آن می‌باشد که از چوب و گچ ساخته شده است. در این سقف می‌توانید محفظه هایی ببنید که از ارتفاع سه متری بدنه دیوار تا بالا ساخته شده اند که نقش هایی از گل و برگ برای تزیین آن ها به کار رفته است. این محفظه ها برای نگهداری از ظروف چینی و اشیای قیمتی درست شده و استفاده می شدند.
به طور کلی بخش های این مجموعه بدون ترتیب خاصی بدین شکل هستند:
- صحن اصلی
- سردر شاه عباسی
- دروازه اصلی یا سردرد بزرگ
- چله خانه جدید
- حیاط بزرگ یا حیاط باغ
- بنای معروف به دارالحدیث
- مقبره شیخ صفی (گنبد الله الله)
- تالار دارالحفاظ
- شاه نشین
- چینی خانه
- چراغ خانه
- شهیدگاه
- آرامگاه شاه اسماعیل اول
- حرمخانه
- بنای معروف به جنت سرا
بهترین زمان بازدید ازبقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی
مسیرهای دسترسی به بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی
نشانی: اردبیل - خیابان آیت الله طالقانی – خیابان شیخ صفی الدین اردبیلی
برای رفتن به آرامگاه باید در شهر اردبیل به خیابان شیخ صفی و میدان عالی قاپو بروید.
