کاخ بهارستان یا دارالشورای ملی ایران بنایی تاریخی در مجموعه بهارستان تهران و مربوطه به سده ۱۳ خورشیدی است. از این ساختمان برای برگزاری نشستهای مجلس شورای ملی استفاده میشد. باغ بهارستان از مکانهای تاریخی تهران است که عمارتهای مهمی چون مسجد و مدرسهٔ سپهسالار، عمارت بهارستان، عمارت عزیزیه و … در این باغ قرار دارد.
در دههٔ ۱۲۸۰ هجری قمری باروی قدیم تهران معروف به باروی شاه تهماسبی تخریب و ساخت استحکامات و دروازهها و برج و باروی جدید آغاز شد. باروی جدید، باروی ناصری نامیده شد و تهران نیز به دارالخلافهٔ ناصری مشهور شد و زمین و باغ بهارستان در حاشیه شمال شرقی تهران قرار گرفت. باروی ناصری در زمان رضاشاه به علت افزایش جمعیت و گسترش شهر تخریب شد و بهارستان کاملاً در محدوده شهر قرار گرفت. زمینی که مشهور به سپهسالار و بهارستان است در اوایل دوره قاجار نام خاصی نداشت و بخش غربی این محدوده در دوره فتحعلی شاه، به «جلوخان باغ نگارستان» (میدان بهارستان کنونی) معروف بود. در سال ۱۲۸۵ قمری یعنی ۳۸ سال قبل از انقلاب مشروطیت، میرزا حسین خان سپهسالار قزوینی (صدراعظم معروف ناصرالدین شاه) بخشی از زمینها و باغ محمدحسن خان سردار ایروانی معروف به باغ سردار را که متعلق به ورثهٔ پاشاخان امینالملک بود، خرید و از آن پس به نام او «باغ سپهسالار» خوانده شد.
درخصوص نامگذاری این باغ به بهارستان، دو نظر وجود دارد. اول اینکه که سپهسالار اولادی نداشت و ناصرالدین شاه برای فراموش شدن نام و یاد سپهسالار، نام این باغ و عمارت را بهارستان گذاشت. نظر دوم این است که باغ و عمارت مذکور از همان زمان که بهدست سپهسالار ساخته شد، هموزن نگارستان به نام بهارستان خوانده شدهاست. مجموعه بهارستان شامل مسجد، مدرسه، آبانبار، قنات، باغ و خانه است و علاوه بر اینکه مجموعهای سنتی و با ارزش است در برخی موارد شاهکار هنری و بینظیر بهشمار میآید.
میرزا حسینخان سپهسالار قزوینی که داماد فتحعلی شاه نیز بود، در سال ۱۲۸۹ قمری تصمیم به ساخت عمارتهای بزرگ از جمله کاخ بهارستان در اراضی بهارستان گرفت. مهمترین این ساختمانها، عمارت بهارستان یا کاخ بهارستان محل زندگی سپهسالار بود (ساختمان مشروطه یا مجلس شورای ملی کنونی). بخشی از این ساختمان به موزه مجلس شورای اسلامی و بخشی دیگر به امور تشریفاتی و بخشی دیگر برای برگزاری همایشهای مختلف اختصاص دارد. مجموعه زمینهایی که در نهایت سپهسالار برای ساخت مجموعه عمارت مورد نظر خویش در نظر گرفته بود مساحتی در حدود ۵۳ هزار متر مربع یعنی پیش از ۵ هکتار را شامل میشد. سپهسالار برای طراحی و ساخت عمارتهای باغ بهارستان از مهمترین مهندسان و معماران آن زمان بهویژه میرزا مهدیخان ممتحنالدوله شقاقی دعوت به همکاری کرد، سرانجام در سال ۱۲۹۵ قمری ساخت کاخ بهارستان به اتمام رسید. این عمارت ۳ بار دچار آتشسوزی شد، ۲۳ آذر ۱۲۶۱، ۱۸ آذر ۱۳۱۰، ۱۵ آذر ۱۳۷۳، و یک بار هم در تاریخ ۲ تیر ۱۲۸۷ بمباران شد.
پس از درگذشت سپهسالار، ناصرالدین شاه آن را بدون هیچ گونه تشریفات قانونی و شرعی، آن باغ و عمارت را به تصرف خود درآورد و در بخشی از عمارت نیز تا سال ۱۳۰۹ ق قمرالسلطنه همسر سپهسالار (دختر فتحعلی شاه و عمهٔ ناصرالدین شاه) در خانه و باغ بهارستان زندگی و در آنجا مراسم تعزیهخوانی زنانه برگزار میکرد.
باغ و عمارت از آن زمان جنبه دولتی پیدا کرد و در آنجا مراسم دولتی و مراسم پذیرایی از مهمانان داخلی و خارجی برگزار میشد. از زمان پیروزی انقلاب مشروطه، کاخ بهارستان برای مجلس در نظر گرفته شد. سرانجام در ۲۹ شعبان ۱۳۲۴(۲۴ مهر ۱۲۸۵) بنا به دستور مظفرالدین شاه، مشیرالدوله اجازه داد که مجلس در بهارستان برگزار شود و مسئله خرید ملک برای مجلس و وقف شرعی آن به آینده موکول شد.
پس از استقرار و آغاز به کار مجلس شورای ملی و همزمان با انتقال ساختمان مجلس به عمارت بهارستان، دو تندیس برنزی «شیر و خورشید» به همراه لوح فلزی عدل مظفر بر روی سر در مجلس نصب شد و به عنوان یکی از نمادهای پارلمان ایران در آمد.
لوح عدل مظفر در تاریخ ۱۸ آذر ۱۲۸۵ بر سر در مجلسی با نام دارالشورای ملی ایران بر جای خود نهاده شد، این لوحه فلزی را سید عبدالرزاق از شهدای مشروطه با خط محمدرضا کلهر ساخت. این لوح در درگیریهای پس از مشروطه و جریان به توپ بستن مجلس آسیبی ندید و به تدریج مهمترین عامل مشخصه مجلس شناخته شد. در دوره پهلوی اول به دلیل تضادی که رضاخان با قاجاریه داشت، عدل مظفر را از سر در مجلس به زیر آوردند. اما در ۱۹ آبان ۱۳۲۰ به جای نخست خود بازگشت، تا شاهد زنده حوادثی باشد که تا سال ۱۳۵۷ در مجلس رخ میداد.
پس از انقلاب ۱۳۵۷ لوح مظفر را همراه دو شیر از سر در مجلس پایین آورده شد و پشت مجلس رها شد. عبدالحسین حایری نخستین رییس کتابخانه پس از انقلاب درباره پیدا شدن این پلاک گفت:
«اوایل سال ۱۳۵۸ خبردار شدیم مجسمه شیرها به همراه این پلاک پشت ساختمان مجلس رها شدهاند. عدل مظفر شکسته شده بود. من و همکارانم تکههای آن را جمعآوری کردیم و آنها را به مخزن کتابخانه مجلس انتقال دادیم.
پس از راهاندازی موزه مجلس این پلاک به عنوان یکی از یادگارهای مشروطه بازسازی شد و تکههای آن پس از ترمیم در یک قاب کنار هم جای گرفتند.»
آدرس:
تهران، میدان بهارستان، ضلع شمالی
