30 دی 775

کاروانسرای قصر بهرام سمنان

3593 دفعه

کاروانسرای قصر بهرام کجاست؟

کاروانسرای قصر بهرام یکی از بناهای تاریخی ایران است که قدمت آن به دوران ساسانیان باز می گردد. کاروانسرای قصر بهرام در جنوب گرمسار و شمال شرقی دریاچه نمک در استان سمنان واقع شده است. کمی دورتر از شهر گرمسار، مسیری سنگی و قدیمی موسوم به جاده سنگفرش قرار دارد که روزگاری محل گذر کاروان ها بوده و از اصفهان، کاشان و گرمسار گذر می کرده است. در میانه ی این مسیر، کاروانسرایی به چشم می خورد که پس از سالیان دراز، هنوز هم علاقه مندان بسیاری را به سوی خود می کشاند. این بنا با نام های دیگری همچون ﮐﺎﺭﻭﺍﻧﺴﺮﺍی ﻋﺒﺎﺱ ﺁﺑﺎﺩ و کاروانسرای شاه عباسی نیز خوانده می شود و امروزه ﭘﺎﺳﮕﺎﻩ ﺷﮑﺎﺭﺑﺎﻧﯽ ﭘﺎﺭک ﻣﻠﯽ ﮐﻮﯾﺮ در آن قرار دارد. همچنین پس از مرمت بنا ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺤﻴﻂ ﺯﯾﺴﺖ ﺑﺎ ﻧﻈﺎﺭﺕ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﻣﻴﺮﺍﺙ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ، آن را برای پذیرش گردشگران و محققان آماده کرده اند تا لذت شب مانی در کویر را تجربه کنند. این اثر تماشایی در تاریخ ۱۳ اردیبهشت ۱۳۵۴ با شماره ی ثبت ۱۰۵۹ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کاروانسرای قصر بهرام

تاریخچه کاروانسرای قصر بهرام

در مورد تاریخ ساخت بنا سند تایید شده ای وجود ندارد و تنها ﺩﺭ ﺩﯾﻮﺍﺭﻩ ﮐﻨﺎﺭی ﺩﺭﻭﺍﺯﻩ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺟﺎی ﺧﺎﻟﯽ ﮐﺘﻴﺒﻪ ﺍی دیده می شود ﮐﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﺎﺷﯽ ﺑﻮﺩﻩ و اطلاعات خاصی بر روی آن نبوده است. وجود آجرهای قدیمی در کف سرداب ها حکایت از احتمال ساخت کاروانسرا بر روی ویرانه های یک بنای باستانی دارد و ﺳﻔﺎﻝ ﻫﺎی کشف شده در اطراف کاروانسرا نیز تاریخی پیش از دوره سلطنت صفویان را نشان می دهد. برخی منابع از بهرام ساسانی یا بهرام گور به عنوان سازنده ی این بنا یاد می کنند و می گویند که شاه عباس صفوی با مرمت بنا رونقی دوباره به آن داده است. در میان حدس و گمان های فراوان، آنچه که مورد تایید همه ی کارشناسان قرار دارد این است که ساخت کاروانسرا به شکل کنونی و یا مرمت آن به دوره ی صفویه باز می گردد.

کاروانسرای قصر بهرام

معماری کاروانسرای قصر بهرام

ساختار کاروانسرای قصر بهرام، دارای نقشه ای چهار ایوانی است و ﭘﻼﻥ ﻗﺎﻟﺐ ﻛﺎﺭﻭﺍﻧﺴﺮﺍﻫﺎﻯ ﺍﻳﺮﺍﻥ را به نمایش می گذارد و پس از آن دیواره ی سفید مایل به کرم رنگ آن جلب نظر می کند. این دیواره از تخته ﺳﻨﮓ ﻫﺎﻯ بزرگ آهکی ساخته شده که بسیار استادانه و با دقت بر روی هم چیده شده اند. در نزدیکی کاروانسرا کوهی موسوم به سیاه کوه قرار دارد و از ﺭﮔﻪ  ﻫﺎی ﺳﻨﮕﯽ ﻧﺮمی تشکیل شده که تراشیدن آنها بسیار آسان است. مقدار زیادی از این سنگ ها را می توان در بنای قصر بهرام دید که با دقت مخصوصی در دیواره ها به کار رفته اند و نشان از به کار بردن ﺍﺻﻮﻝ ﺣﺠﻢ ﺷﻨﺎﺳﯽ توسط سازنده دارند.

برج هایی بلند‌ و نیم د‌ایره در چهار گوشه ی بنا قرار دارد که به صورت ﭼﻨﺪ ﻭﺟﻬﻰ ساخته شده اند و همچون نگهبانانی استوار به نظر می رسند. شباهت زیاد این بنا به کاروانسراهای شهری و الگوگیری ضعیف آن از کاروانسراهای میان راه باعث شده است تا برخی کارشناسان، این ساختمان را محلی برای اقامت شاهان صفوی د‌ر مواقع شکار و سفرهای سلطنتی ﺑﻪ ﻣﺎﺯﻧﺪﺭﺍﻥ ﯾﺎ ﺧﺮﺍﺳﺎﻥ بدانند. در کاروانسرای قصر بهرام، برای اضافه کردن تزیینات، سطوح یکپارچه را در هم شکسته و به سطوح متعدد تقسیم کرده و به منظور خلق جلوه ای تازه، ﺳﻄﻮﺡ ﺍﺳﺘﻮﺍﻧﻪ ﺍی نیز به ﺳﻄﺢ ﻫﺎی ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ شکل تبدیل شده اند.

ﺁﺭﺍﻣﮕﺎﻩ ﻋﻼءﺍﻟﺪﯾﻦ ﺩﺭ ﻭﺭﺍﻣﻴﻦ ﺑﺮﺝ ﻃﻐﺮﻝ ﺩﺭ ﺭی ﻧﻴﺰ از نظر تزیینات معماری شباهت بسیاری به این بنا دارد اما مصالح به کار رفته در کاروانسرای قصر بهرام، ﻣﺤﮑﻢ ﺗﺮ ﻭ ﺩﺭﺷﺖ ﺗﺮ هستند. مصالح متفاوت و ساختار تازه ی این ساختمان این احتمال را به وجود می آورد که ﮐﺎﺭﻭﺍﻧﺴﺮﺍ از ابنیه ی دیگر منطقه ی خاورمیانه الهام گرفته باشد.

کاروانسرای قصر بهرام

سردر کاروانسرای قصر بهرام

در کاروانسرای قصر بهرام، د‌و د‌روازه شمالی و جنوبی وجود دارد و ﺍﻳﻮﺍﻥ ﺟﻨﻮﺑﻰ به ﻋﻨﻮﺍﻥ راهی برای ﺩﺳﺘﺮﺳﻰ ﺳﺮﻳﻊ ﺑﻪ ﻛﻮﻩ مورد استفاده قرار می گرفته است. یکی از سردرهای بنا به شکل یک برجستگی ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﺷﮑﻞ از دیوار بیرون زده است و سردر دیگر ﺩﻭ ﻃﺎﻕ ﻧﻤﺎ ﯾﺎ ﻃﺎﻗﭽﻪ دارد. ﺗﺰﯾﻴﻨﺎﺕ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﻫﺎی ﺁﺟﺮی ﺩﺭ ﺩﺍﺧﻞ ﻃﺎﻕ ﻧﻤﺎﻫﺎ ﻭ پیرامون ﻃﺎﻗﭽﻪ دیده می شود.

درِ ورودی به سمت شمال باز می گردد و در بالای آن سردری به چشم می خورد که بسیار هنرمندانه با سنگِ تراش خورده یِ بزرگ و یک تکه ای تزیین شده است. دو اتاقک در دو طرف این سردر قرار دارد که به احتمال زیاد، کاربری خانه را داشته اند. سنگ هایی سوراخ دار در قسمت ورودی قرار داشتند که ﭘﺎﺷﻨﻪ ﺩﺭﺏ ﺩﺭﻭﺍﺯﻩ ﻫﺎی ﻭﺭﻭﺩی ﺑﺮ ﺭﻭی آنها می چرخیده است.

با گذر از ورودی وارد محوطه ای هشت ضلعی به نام حیاط مرکزی می شویم که 24 اتاق را در پیرامون خود دارد و ﺩﺭ ﭘﺸﺖ آنها فضایی دو طبقه دیده می شود. در طبقه ی پایین این فضای دو طبقه، اصطبل های ﺑﺰﺭﮔﯽ ﺑﺮﺍی ﻧﮕﻬﺪﺍﺭی ﭼﻬﺎﺭﭘﺎﯾﺎﻥ بوده و اتاق هایی در طبقه ی بالا به عنوان ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺮﺍی ﺧﻮﺍﺏ ﻭ ﭘﺨﺖ ﻭ ﭘﺰ غلامان و یا استراحت مسافران کاربرد داشته است. ﻓﺮﻡ ﺍﺗﺎﻕ ﻫﺎی طبقه ی بالا ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﮑﻮ و ﻇﺎﻫﺮی ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮓ را نشان می دهد که ﺩﺭ ﺑﺴﻴﺎﺭی ﺍﺯ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻥ ﻫﺎی ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺻﻔﻮی نیز وجود دارد.

در میانه ی حیاط مرکزی، حوض چهارگوشی به عمق حد‌ود‌ ۲ متر وجود دارد که گذر آب را در گذشته و از میان کاروانسرا نشان می دهد و در ضلع غربی آن، تالاری وسیع به چشم می خورد که قسمت شاهنشین را در خود جای داده است و  تاقچه‌هایی د‌ر اطراف و یک ایوان د‌ر جلوی آن دیده می شود. ﺩﺭ ﺯﯾﺮ ﺍﯾﻮﺍﻥ، ﺳﺮﺩﺍﺑﯽ قدیمی ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺭﺩ.

حیاط بزرگ دیگری نیز وجود دارد که در شرق کاروانسرا به صورت ساده با طاق بلند‌ ضربی ساخته شده است. دو حیاط این مجموعه کاملا به هم مرتبط هستند ولی ورودی های جداگانه ای دارند. احتمال می رود ﮐﻪ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﺣﻴﺎﻁ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﺎﺯﺭﮔﺎﻧﺎﻥ ﻭ ﺩﯾﮕﺮی ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮﺍﻥ اختصاص داشته و یا ﺩﺭ ﻣﻮﻗﻊ ﺍﻗﺎﻣﺖ ﺷﺎﻩ ﯾﺎ ﻫﻴﺎﺕ ﻫﺎی ﺭﺳﻤﯽ ﺩﻭﻟﺘﯽ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ آنها به طور کلی از دیگری جدا می شده است. در ضلع غربی ﺣﻴﺎﻁ ﻣﺮﮐﺰی، تالاری بزرگ به چشم می خورد که در اطراف آن طاقچه هایی وجود دارند و به عنوان ﻗﺴﻤﺖ ﺷﺎﻩ ﻧﺸﻴﻦ شناخته می شود. ﯾﮏ ﺍﯾﻮﺍﻥ ﺩﺭ ﺟﻠﻮی این تالار قرار دارد و ﺩﺭ ﺯﯾﺮ ﺍﯾﻮﺍﻥ، یک سرداب قدیمی واقع شده است.

کاروانسرای قصر بهرام

سیستم آبرسانی شگفت انگیز

سیستم آب رسانی کاروانسرای قصر بهرام یکی از قسمت های شاهکار آن محسوب می شود. در این سیستم خارق العاده، ﺩﻭ ﻣﺠﺮﺍی بر ﺭﻭی ﻫﻢ تعبیه شده ﮐﻪ ﻣﺠﺮﺍی ﺯﯾﺮﯾﻦ ﺍﺯ ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺎی ﺳﻔﺎﻟﯽ و ﻣﺠﺮﺍی ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ از ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮕﻬﺎی ﯾﮑﭙﺎﺭﭼﻪ ﺳﻔﻴﺪ به شکل رودی ﺳﻨﮕﯽ تشکیل شده‌اند. این مجراها به شکل مقعر تراشیده شده و ﺁﺑﺮﺍﻫﻪ ﺍی ﺭﺍ برای انتقال آب از چشمه شاهی به حوض حیاط مرکزی کاروانسرا ایجاد کرده اند. چشمه شاهی نام یک چشمه در دامنه ی سیاه کوه است که در 5.7 کیلومتری کاروانسرا قرار دارد. در فاصله حدود 100 متری قصر بهرام حوض بزرگی وجود داشت که آب در آن ذخیره می شد. آب پس از جمع شدن د این حوض در دوشاخه به مسیر خود ادامه می داد: شاخه ای به طرف حمام قصر و شاخه ای دیگر به سمت کاروانسرای قصر بهرام.

جایی برای شمارش ستارگان

آنچه که قصر بهرام را نسبت به کاروانسراهای دیگر متمایز می سازد، موقعیت خوب و مناسب آن می باشد که در کنار عواملی همچون نبود آلودگی نوری و هوای پاک آن را به یکی ازمحبوب ترین مقاصد ستاره نگری تبدیل نموده است. بسیاری از پژوهشگران و محققان راهی این کاروانسرا می شوند تا شب را در آن بگذرانند و از دیدن ستاره ها و رصد آنها لذت ببرند. همچنین پس از مرمت بنا ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺤﻴﻂ ﺯﯾﺴﺖ ﺑﺎ ﻧﻈﺎﺭﺕ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﻣﻴﺮﺍﺙ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ، آن را برای پذیرش گردشگران و محققان آماده کرده اند تا لذت شب مانی در کویر را تجربه کنند.

کاروانسرای قصر بهرام

مسیر دسترسی به کاروانسرای قصر بهرام

آدرس: استان سمنان، 123 کیلومتری جنوب گرمسار، شمال شرقی دریاچه نمک
فاصله از مرکز استان و شهرهای اطراف: سمنان: 230 کیلومتر | ورامین: 91 کیلومتر
1- مسیر پیشوا - قلعه بلند - مبارکیه که در نهایت به قصر بهرام می رسد
2- مسیر گرمسار - لجران - کهک که شما را از طریق جاده سنگفرش به قصر بهرام می رساند و برای اتومبیل مناسب نیست.
3- مسیر ورامین - چرمشهر - بند علی خان - محیط بانی شکرآباد - مبارکیه و ادامه ی مسیر تا قصر بهرام.
4- مسیر کاشان - آران - مرنجاب – سفید کوه که در نهایت شما را به قصر بهرام می رساند.

آخرین ویرایش در یکشنبه, 19 خرداد 1398 11:22
محتوای بیشتر در این بخش: چشمه علی دامغان »